Veliki prijatelj Crnogoraca: Živojin M. Perić

Piše: Goran Sekulović

Upravo se navršilo dvadeset godina od smrti istaknutog srpskog naučnika akademika prof. dr Živojina M. Perića (Stubline kod Uba, 03. 01. 1868.-Oberurnen, Švajcarska, 12. 09. 1953.), kome Crna Gora nesumnjivo neizmjerno duguje kada je riječ o obnovi njene nezavisnosti, pune državne suverenosti i međunarodnog priznanja. Ovo je prilika da se podśetimo i ne zaboravimo izuzetni i krucijalni doprinos tom ostvarenju još nekih istaknutih pojedinaca – naučnih radnika, profesora univerziteta, pripadnika evropske aristokratije najvišeg reda, diplomata, visoko rangiranih oficira, filantropa, velikih i iskrenih prijatelja Crne Gore i Crnogoraca –  iz plejade inostranih ličnosti od suśednih zemalja do onih na dalekim kontinentima u periodu između dva svjetska rata. Da spomenemo američkog arhitektu i publicistu Vitnija Voren, koji je 1922. g. vizionarski i proročki poručio: ’’Crna Gora će nastaviti da se bori dok ne izbori svoj povratak, pa makar to trajalo i čitav vijek!’’; grofa Džona de Salisa, britanskog ambasadora pri Vatikanu i jednog od najboljih poznavalaca prilika na Balkanu – ‘’Koja je opcija u Crnoj Gori većinska, jedino se može konkluzivno pokazati na slobodnim izborima.’’ (iz 1919. g.);mađarskog akademika, univerzitetskog profesora, bibliografa, lingvistu, slavistu, mislioca evropskog značaja, Jožefa Bajzu: ‘’Crna Gora, nakon što prevlada velike teškoće, vaskrsnuće u novi život.’’ (iz 1927. g.);crnogorskog i američkog publicistu i novinara Nikolu Petanovića: ‘’Dan slave i vaskrsnuća je blizu…Crnogorci su hiljadu godina stara nacija…Duh Crne Gore nije mrtav i nikad neće biti.’’ (iz 1927. g.);Frederika Burnama, kanadskog generala: ’’Borićemo se do kraja, pobjeda je naša.’’ (iz 1922.g.)

Ove i još mnogo, mnogo drugih ličnosti širom svijeta su značajno doprinijeli širenju i probijanju istine tokom više od jednog vijeka o Crnoj Gori i Crnogorcima. Prije svega o događajima iz 1918.g. kada je Crna Gora nelegalno, nelegitimno, nepravedno i okupatorskom silom prisajedinjena Srbiji. Ovi nepobitni istorijski i naučno verifikovani fakti su bili razlog više da su Crnogorci sa drugim građanima Crne Gore, tj. sa pripadnicima i ostalih nacionalnih zajednica u Crnoj Gori odlučno povratili svoju državu 21. maja 2006.god. Ostala je moralna odgovornost savremenih Crnogoraca i svih građana Crne Gore da se sa najvišim pijetetom i najvećom mogućom pažnjom i zahvalnošću odnose prema onim svjetskim uzornim ličnostima koje su svojom nepokolebljivom borbom za pravedne i svete crnogorske interese ugradili sebe i svoje djelo u vječnu Crnu Goru i neprolazni i trajni pozitivni rezultat demokratskog referenduma o crnogorskoj državnoj nezavisnosti.

Jedna od takvih ličnosti je nesumnjivo i srpski akademik prof. dr Živojin Perić, koji je činio ‘’vrh nauke na Pravnom fakultetu u Beogradu između dva svjetska rata’’ (akad. prof. dr Mijat Šuković), jedan od najpoznatijih  evropskih pravnika svog doba i najslavnijih srpskih i jugoslovenskih pravnika svih vremena, sa – na prostorima Zapadnog Balkana – izuzetno rijetkim, visokim međunarodnim renomeom. Akademik Perić ustaje u odbranu pravde i etničkih, etičkih i nacionalnih prava Crnogoraca i istorijskih, državnih i međunarodnih prava Crne Gore. To je činio i 1929. i 1933. g. u Hagu i Lionu kada se o tome u ondašnjoj kraljevini SHS/Jugoslaviji nije smjelo pisati i govoriti, jer se zbog toga i krivično odgovaralo. Svoju odanost i privrženost pravednom i svetom crnogorskom pitanju, Perić je najbolje ilustrovao i pośedočio u svojoj, obimom nevelikoj ali po vrijednosti neprocjenjivoj, raspravi ’’Crna Gora u jugoslavenskoj federaciji’’ koju je objavio u Zagrebu 1940. godine. Početkom 90-tih godina reprint ove rasprave objavio je Liberalni savez Crne Gore, a nešto kasnije i podgorički ‘’DOB’’ sa obimnim i kritičkim pogovorom iz pera akad. prof. dr Mijata Šukovića. Na zajedničkoj promociji 1999.g. u Biblioteci ‘’Radosav Ljumović’’ ove studije i knjige ‘’Podgorička skupština 1918.g.’’ akad. Šukovića (takođe u izdanju ‘’DOB’’-a), osim autora, govorili su i akad. prof. dr Branko Pavićević i akad. prof. dr Branislav Kovačević.

Perić kritički analizira zaključke tzv. ‘’Podgoričke velike narodne skupštine’’ kojima je nelegalno, protivno pozitivnom zakonodavstvu i crnogorsko-nacionalno-ustavno-državnom i međunarodnom, ukinuta crnogorska državna nezavisnost i detronizovana dinastija Petrović-Njegoš i koji su poslužili regentu-kralju Aleksandru Karađorđeviću za odluku o ukidanju autokefalne Crnogorske  pravoslavne crkve (CPC) i njenom utapanju u Srpsku pravoslavnu crkvu (SPC). Akademik prof. dr Branko Pavićević piše da je ‘’ovaj veliki učenjak dao sažet do maksimalne lapidarnosti socio-istorijski, socio-politički i pravno-sociološki sud o događaju što je ostavio teške ožiljke na duši jugoslovenskih naroda, crnogorskog posebno’’.

Akademik Perić uviđa da ’’veliko-srpski imperijalisti i šovinisti’’  nikako ne žele da Crna Gora povrati svoju državno-pravnu individualnost. On o Crnogorcima i Crnoj Gori ispisuje neke od najljepših stranica u njenoj istoriji. ’’Crnogorci imaju toliko svojih naročitih osobina, da se mogu bez pretjerivanja ubrojiti među najoriginalnije i najinteresantnije narode u Europi čija se originalnost i interesantnost u toliko više ističe, što su oni jedan malobrojan narod: etnička i etička veličina koncentrirana na zbijenom prostoru.’’; ’’Crna Gora je bila vijekovima zasebna država i…nikada nije…bila potpuno pokorena od Turaka, dok je Srbija…bila sasvim pod turskom vlašću.’’; ’’Zar nije dosta žrtve, od Crne Gore, da je ona, kao suvereni međunarodni subjekt (država), unesena u novu državu i bez njenoga pitanja saobrazno njenome Ustavu, dakle, uništena njena međunarodna suverenost protivno propisima međunarodnoga prava, nego da, u novoj Državi, ona ne bude ni autonomna pokrajina već da se pripoji jednoj drugoj autonomnoj jedinici, pa ma to bila i Srbija od koje bi Crna Gora, imala samo da bude jedno produženje Užičkoga Okruga.’’; ’’Da se učini tolika razlika između Crne Gore i Srbije…da se ona, Srbija, ne samo restaurira, nego da se, po jednom shvatanju bar, izdigne čak na rang Velike Srbije, dok bi se Crna Gora, arbitrarno, utopila u svoju bivšu saveznicu, mi to ne možemo da shvatimo ni s gledišta prava ni pravde.’’(podv. Ž. P.)

Akademik Perić utvrđuje stav koji je za Crnu Goru i naročito svaku njenu legalnu i legitimnu, demokratsku, sekularnu, i nacionalno i građanski odgovornu, državotvornu i evropski orijentisanu, vlast aktuelan, poučan i funkcionalan i danas i ubuduće: ’’Treba jednostavno da se ta, odluka (Podgoričke Velike Skupštine) odbaci i negira kao nešto što nije ni bilo, i, radeći tako, ne vrši se nikakvo nasilje ni prema kome…To je dužnost svih onih u čijim rukama se nalazi zaštita prava i zakonitosti.’’ Jer – ’’država je pravo, a pravo je država.’’

Akad. Perić je bio jedan od najistaknutijih slobodnih mslioca iz plejade stranih naučnika, političara, diplomata i uglednika koji su velikom borbom za crnogorsku državnu nezavisnost, ljubavlju i odanošću prema Crnoj Gori i Crnogorcima, zaslužili naše najveće poštovanje. Vjerovali su u vaskrsnuće Crne Gore – ,,pa makar to trajalo i čitav vijek!’’ – i onda kada su mnogi Crnogorci bili izgubili svaku nadu. Mnogi autori su se u svojim raspravama decenijama i decenijama pozivali na pravno i istorijski utemeljene ocjene i stavove akad. Perića. Svako ko se iole ozbiljnije pozabavioetničkim porijeklom crnogorskog naroda, pozvao se, dakle, i na mišljenje istaknutog srpskog naučnika Živojina Perića koji je vidimo, vrlo kratko vrijeme prije nego je Drugi svjetski rat zahvatio i Balkan, zaključio (argumentovano) da su Crnogorci „etička i etnička posebnost“. S obzirom da je do sada, nažalost, osporavanje, negiranje i nepriznavanje crnogorske nacije i Crnogoraca kao posebnog naroda, dolazilo i da dolazi praktično samo od pojedinaca koji se osjećaju kao Srbi i tako se iskazuju, odnosno pripadaju srpskom etnikumu,  tim prije se i treba podśećati na svijetao primjer srpskog akademika prof. dr Živojina Perića koji je kao ’’vapijući u pustinji’’ stalno ponavljao da su Crnogorci ne samo etički već i etnički individualitet i jedan od najoriginalnijih evropskih naroda. Zaslužio je i da mu se Crna Gora oduži nekim vidom javnog priznanja – mogućnosti su brojne: obilježavanjem neke ulice ili ustanovljenjem određene nagrade koja bi nosila njegovo ime osobito u funkciji stimulisanja mladih naučnika, formiranjem odgovarajuće međunarodne fondacije budući da je akad. Perić bio član brojnih inostranih i internacionalnih akademija, udruženja i univerziteta, davanjem posthumnog odlikovanja i zahvalnosti…  Mogućnosti su zaista brojne, ali jesmo li mi ’’brojni’’ i da li smo sa potrebnom kritičnom i kritičkom! civilizacijskom i kulturnom, državotvornom i crnogorskom! i nacionalnom i građanskom masom i u ovom slučaju, kao i u mnogim drugim, tako žalosno i nedopustivo deficitarni i nepostojeći?!