Azerbejdžanska nestala lica i ratni zarobljenici

Piše:Božidar Proročić, savjetnik u Kulturno-ekonomski centar Azerbejdžana u Podgorici

Jermenija je uveliko praktikovala uzimanje i držanje talaca, kao i maltretiranje i pogubljenje azerbejdžanskih ratnih zarobljenika i talaca tokom agresije protiv Azerbejdžana započete početkom 90-ih. Kao rezultat konflikta još uvijek se vodi kao nestalo  iz Azerbejdžana 3890 lica (3171 vojnih lica, 719 civila). Uprkos činjenici da je uzimanje talaca jasno zabranjeno međunarodnim humanitarnim pravom, 267 azerbejdžanskih civila (uključujući 29 djece, 98 žena, 112 starijih osoba) uzeto je za taoce i Jermenija ih nije oslobodila. Do sada je 1102 azerbejdžanskih talaca (uključujući 224 djece, 357 žena, 225 starijih osoba) naknadno pušteno iz jermenskog zarobljeništva.

Ovim nezakonitim radnjama ozbiljno su povrijeđene relevantne odredbe Ženevskih konvencija iz 1949. koje se odnose na postupanje prema ratnim zarobljenicima i civilnim licima za vrijeme rata, kao i njihov prvi Dopunski protokol. Uz relevantne norme međunarodnog humanitarnog prava, pitanja koja se odnose na nestala lica takođe se razmatraju u kontekstu međunarodno zaštićenih ljudskih prava, posebno onih koja se odnose na pravo na zaštitu od proizvoljnog pritvora, pravo na pravično suđenje koje pruža sve sudske garancije, zabranu mučenja i drugog okrutnog, nečovječnog ili ponižavajućeg postupanja, zabranu prisilnih nestanaka, prava lica lišenih slobode i drugih.

Oni koji su prijavljeni kao nestali među azerbejdžanskim stanovništvom nestali su u okolnostima koje izazivaju ozbiljnu zabrinutost u pogledu njihovog dostojanstva, posebno s obzirom na zvjerstva koja su tokom sukoba uveliko praktikovale oružane snage Jermenije. Slično drugim kršenjima međunarodnog humanitarnog prava, nezakonito pritvaranje, mučenje i povrede ličnog dostojanstva zatočenih talaca i ratnih zarobljenika bili su dio sistemske politike kolektivnog kažnjavanja i diskriminacije nad Azerbejdžancima.

Uprkos ponavljanim apelima Državne komisije, prije samo nekoliko godina bilo je moguće doći do podataka o 54 azerbejdžanska ratna zarobljenika i taoca, uključujući 6 žena koje je registrovao Međunarodni komitet Crvenog krsta i koje su u različito vrijeme posjećivali predstavnici Međunarodnog komiteta Crvenog krsta u mjestima pritvora. Veoma je uznemirujuće što je samo 17 osoba od 54 vraćeno u Azerbejdžan. 12 ih je držano i kasnije ubijeno na teritoriji Jermenije, uglavnom u Jerevanu. Prijavljeno je da su 33 osobe mrtve, ali njihovi posmrtni ostaci nisu vraćeni, a sudbina 4 osobe uopšte nije poznata.

Međunarodna odgovornost Jermenije uključuje pravne posljedice, uključujući obavezu da se obezbijedi odgovarajuća odšteta, dok se osobe odgovorne za prekršaje u pogledu građana Azerbejdžana koji su prijavljeni kao nestali u vezi sa sukobom trebaju suočiti sa kaznenim ili drugim sankcijama na nacionalnom i međunarodnom nivou. Azerbejdžan je pokrenuo sudski postupak za krivično gonjenje i kažnjavanje svih počinilaca zločina. Iako odgovornost i obeštećenje služe za osiguravanje prava i interesa žrtava i moraju biti neizbježna posljedica počinjenih krivičnih djela, oni su takođe osnovni preventivni alat i jedan od ključnih preduslova na putu do istinskog pomirenja.