Trideset godina nezavisnosti Ukrajine vječiti plamen slobode

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista

Ukrajina majka i kolijevka slovenskih naroda slavi danas 24. avgusta trideset godina od obnove svoje nezavisnosti. Put Ukrajine kroz njenu slavnu ali i bolnu istoriju nije bio lak. Ali taj put ovjenčan je i slavom i stradanjem. Ukrajina i Crna Gora su po mnogo čemu imale sličnu i bolnu istoriju. Od istorijskih nepravdi koje su obje države doživjele Ukrajinci od Rusa a Crnogorci od Srba negatorski odnsos prema pitanju crkve, jezika i identiteta su nešto sa čim se i Ukrajina ali i Crna Gora i dan danas suočavaju. Dan nezavisnosti je državni praznik Ukrajine koji se svake godine obilježava 24. avgusta, u čast sjećanja na dan kada je Vrhovna rada Ukrajinske SSR prihvatila „Akt proglašenja nezavisnosti Ukrajine“, što se smatra datumom stvaranja savremene ukrajinske države. Istorija Ukrajine računa se po pravilu od vremena stvaranja Kijivske države u IX vijeku. Posle propasti ove države i njenog raspipanja na sitne kneževine koje je usljedilo, u XVII vijeku stvara se kozačko-hetmanska država, koja je postojala do kraja XVIII vijeka, a nakon nje nezavisna ukrajinske država nije postojala sve do XX vijeka. Posle Oktobarske revolucije 1917. godine u Ukrajini počinje da buja nacionalni pokret, koji je doveo do „Trećeg univerzala“ Centralne rade 20. novembra 1917. i proglašenja Ukrajinske Narodne Republike – UNR. Univerzalom je proglašena sloboda govora i štampe, vjeroispovesti, okupljanja i štrajkova i ukinuta je smrtna kazna.

Nakon što je ukrajinska vlada odbila ultimatum boljševičkog Sovjeta narodnih komesara, kojim se zahtijevala dozvola da njegova vojska uđe u Ukrajinu, kao i da se ne propuštaju na Don „bijeli“ oficiri i kozaci, počinje ukrajinsko-boljševički rat. Ratni uspjesi boljševika primorali su rukovodstvo UNR da zatraži pomoć od Njemačke. Od sredine 1918. počinje zajednički napad njemačkih i ukrajinskih trupa na teritoriju koju su osvojili boljševici. Do aprila iste godine čitava Ukrajina bila je oslobođena od boljševičke okupacije, ali se faktički našla pod Njemačkom. Usledio je građanski rat i niz intervencija, što je trajalo do marta 1919. Tada je u Kijivu na Sveukrajinskom kongresu sovjeta prihvaćen ustav „nezavisne Ukrajinske Sovjetske Socijalističke Republike (USSR)“ 28. decembra 1920. USSR i Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika (RSSFR) potpisale su „Radničko-seljački savezni ugovor o vojnoj i privrednoj saradnji“, koji je učvrstio zavisnost USSR od RSFSR. Sledeća prilika za nezavisnu ukrajinsku državu ukazala se tek krajem XX vijeka, posle raspada SSSR-a.

Dan nezavisnosti Ukrajine prvi put je bio obilježen 16. jula 1991. u znak sjećanja na to da je godinu dana ranije, 16. jula 1990, Vrhovna rada Ukrajine usvojila „Deklaraciju o državnom suverenitetu Ukrajine“. Vrhovna rada USSR 16. jula 1990. usvojila je i odluku „O Danu proglašenja nezavisnosti Ukrajine“. U njoj se ističe: ,,Polazeći od volje ukrajinskog naroda i njegove viševjekovne težnje ka nezavisnosti, potvrđujući istorijski značaj usvajanja Deklaracije o državnom suverenitetu Ukrajine 16. jula 1990. godine, Vrhovna rada Ukrajinske Sovjetske Socijalističke Republike odlučuje: 16. jul smatra se Danom proglašenja nezavisnosti Ukrajine i svake godine obilježava se kao državni opštenarodni praznik Ukrajine“. Kasnije, 18 juna 1991. donijete su odgovarajuće promjene čl. 73 Kodeksa zakona o radu Ukrajinske SSR, usled čega se na spisku prazničnih dana pojavio i tekst: „16. jul – Dan nezavisnosti Ukrajine“. Pošto je Vrhovna rada Ukrajinske SSR 24. avgusta 1991. proglasila „Akt proglašenja nezavisnosti Ukrajine“, koji je 1. decembra 1991. narod potvrdio na opšteukrajinskom referendumu, nastala je potreba da se promijeni datum praznovanja Dana nezavisnosti Ukrajine. Zbog toga je 20. februara 1992. Vrhovna rada Ukrajine donijela odluku „O Danu nezavisnosti Ukrajine“. U njoj se ističe: „Polazeći od volje ukrajinskog naroda i njegove vjekovne težnje ka nezavisnosti, potvrđujući istorijski značaj usvajanja Akta proglašenja nezavisnosti Ukrajine 24. avgusta 1991. godine, Vrhovna rada Ukrajine odlučuje:

1. Da se 24. avgust smatra Danom nezavisnosti Ukrajine i da se svake godine obeležava kao opštenarodni državni praznik u Ukrajini.
2. Smatra se nevažećom Odluka Vrhovne rade Ukrajinske SSR „O danu proglašenja nezavisnosti Ukrajine“ od 16. jula 1990.

               KRIMSKA PLATFORMA KLJUČNI DOKUMENT U ODBRANI 

                                  TERITORIJALNOG INTEGRITETA

Ukrajina i 50-tak njenih saveznika osudili su rusku aneksiju ukrajinskog poluostrva Krim u zajedničkom saopštenju usvojenom na prvom samitu inicijative „Krimska platforma“ održanom u Kijivu juče 23. avgusta. Samit je sazvala Ukrajina da objedini pritisak na Rusiju zbog njene aneksije Krima 2014. godine koju je većina svijeta osudila kao ilegalnu. Odnosi Rusije sa zapadom su se kao rezultat pogoršali i vratili se na odnose iz vremena posle hladnog rata. Verbalna podrška Ukrajini data je u vrijeme kada se Kijiv poslednjih mjeseci žali na svoje partnere koji ne dozvoljavaju da postane član NATO, zadržavaju gasne sporazume sa Moskvom na štetu Ukrajinaca ili odbijaju da joj isporuče ofanzivno oružje. Na otvaranju foruma o Krimu ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski obećao je da će uraditi „sve u svojoj moći da vrati Krim, tako da Krim, zajedno sa Ukrajinom postane dio Evrope.“ „Sinergija naših napora treba da primora Rusiju da sjedne za sto sa pregovaračima i razgovara o vraćanju našeg poluostrva“, rekao je Zelenski. „Ukrajina sama nikad ne može da vrati Krim, potrebna nam je efikasna podrška na međunarodnom nivou“ da bi se on „oslobodio“, rekao je on i pozvao da se pojačaju postojeće sankcije protiv Moskve. Oko 15 evropskih predsjednika ili premijera, između ostalog iz Poljske, Moldavije, Švedske, učestvovali su na skupu, dok su zemlje kao što su Njemačka, Francuska, SAD i Turska poslale ministre ili predsedjnike Parlamenta. „Ukrajina nikad neće biti sama, a Krim, to je Ukrajina“, rekao je predsjednik Evropskog saveta Šar Mišel okupljenima. Mišel je poručio da ponovo potvrđuje nepromijenjen stav EU da ne priznaje i neće priznati rusku ilegalnu aneksiju Krima i Sevastopolja. „Nelegalna aneksija i situacija na Krimu i oko njega mora da ostane visoko na dnevnom redu međunarodne zajednice“, rekao je Mišel i dodao da zato Međunarodna krimska platforma ima potpunu političku podršku EU. Švedski premijer Stefan Leven je ocijenio da je aneksija Krima 2014. godine „arogantno kršenje bezbjednosnog poretka u Evropi“. Učesnici su usvojili zajedničku rezoluciju u kojoj se osuđuju aneksija Krima i kršenja ljudskih prava na toj teritoriji kao i njena „militarizacija“ koju je sprovela Moskva, naglasivši da čekaju da se poluostrvo „vrati Ukrajini“. Potpisnici nisu međutim najavili konkretne mjere. Mnogi u Ukrajini su konstatovali odsustvo istaknutih ličnosti EU kao što su Angela Merkel i Emanuel Makron. Njemačka kancelarka je dan uoči foruma bila u Kijivu i pokušala da uvjeri predsednika Zelenskog koji strahuje da će njegova zemlja biti žrtvovana radi evropskih gasnih interesa. Zelenski je ipak pozdravio stvaranje „međunarodne koalicije za oslobađanje Krima“ i pozvao Rusiju da „ispravi svoju tragičnu istorijsku grešku.“ Moskva je pripojila krimsko poluostrvo u martu 2014. godine u vrijeme prozapadne revolucije u Kijivu, koju je Rusija nazvala državnim udarom. Posle toga je usledio početak rata na istoku Ukrajine protiv proruskih separatista, koje, Rusija vojno podržava.

U znak poštovanja i prijateljstva Ukrajine i Crne objavljujem iz zbirke Jurija Daragana ,,Torba za strijele“ pjesmu sa mojim prevodom:

 *** 

Tako talasa i zove Ukrajina,

Zaporožci kao pčele gude:

– Što ne želi hetman i do sada

Da krene putem slobode,

Možda je malo ropstva i sramote,

Možda i dalje da bude sluga Moskve?

Neka se o narodu brine Gospod Bog,

A Ukrajinu u smrt?!

Ali moskovska po gradovima vojska,

Pored starešina su Petrovi špijuni,

Neoprezni korak – i sve će pokriti stenjanje,

Krvava kiša požara i vatre…

Kome se povjeriti i kome vjerovati?

Postoje nepouzdani, ludi i nikogovići.

Jedni prostodušni i tako prosti,

Drugi će se kao ptice kandžama boriti.

Ne, bolje da hetman sam

Na svoju ruku preuzme,

Po vlastitoj savjesti

Odgovornost svu!

„Ti Orliku**, dječiji imaš razum,

Ćuti, nije vrijeme, ja sam znam kada

Moskva krene na sjever ratovati,

A Stanislav se prebači preko Dnjepra…

Još je rano, sačekaj, zašto dizati larmu?

Kažu, još nije vrijeme!“

A vrijeme ide, raste, raste zebnja,

Nad horizontom čuje se tupo grom,

I navaljuju oblaci stepama širokim,

Naređuju crni prostor pljuskova.

I, odjednom, vijest – vratio je Karlo

Svoje pukove, svoje pukove na jug

Po Ukrajini zabuboni gluvo,

I probudi se crveni pijetao.

Snažno, talasima moskovska poplava se izliva

Na ukrajinske njive i prostore,

Žalost i tugu selima donose

I zaliva puteve, kao more…

Lećele su ptice u daleke krajeve,

Prelijetale su Virij*

* Virij – mitsko mjesto okupljanja ptica

** Orlik – Pilip Orlik – starješina zaporoških kozaka