Završena arhivska i arhitektonska istraživanja zapuštenog Jevrejskog groblja u Kotoru

U centralnom dijelu Gradskog Groblja u Škaljarima, između katoličkog i pravoslavnog groblja, preciznije u jugoistočnom uglu katoličkog groblja, na površini oko 55 m2 smješteno je Jevrejsko groblje.

Ograđeno je visokim kamenim zidom (oko 1,5m) i predstavlja zasebnu, jasno definisanu prostornu cjelinu. Ulaz u groblje je sa istočne strane, sa parkinga, kroz rešetkastu kapiju, preko nekoliko stepenika koji se spuštaju do nivoa groblja. Groblje je do skoro bilo obraslo je u rastinje, mjestimično pokriveno zemljom, slojem borovih iglica i šišarki. Djelovi grobnih ploča su bili oštećeni, ploče su bile prekrivene lišajevima i mahovinom. Natpisi i slova su bili teško čitljivi. Djelovi olovnih natpisa i olovni ukrasi su bili oštećeni.
Poslu ponovnog otkrivanja skrivenog Jevrejskog groblja u Škaljarima prionuo je tim arhitekata i konzervatora i ovo staro groblje dobilo je svoj novi sjaj o čemu za Skala radio govori arhitektica, konzervatorka Marija Novaković, iz arhitektonskog studija Enforma.

Arhitektonska istraživanja i konzervatorski zahvati su rađeni u okviru projekta pod nazivom “Ponovno otkrivanje skrivenog Jevrejskog kulturnog nasljeđa u Dunavskom regionu“.

Krajem avgusta u saradnji sa partnerom, Opštnom Kotor počela je realizacija ovog veoma složenog i sveobuhvatnog  projekta u kome su stučnjaci bili u obavezi da urade i arhivska istraživanja. Ona su završena prošle sedmice, podsjetila je Novaković.

Arhivska istraživanja su rađena u periodu od 16 do 20 stoljeća, a potom su urađena i arhitektonska istraživanja na malom Jevrejskom groblju.

Osim toga rađena je i palata Karmel na Prčanju i kuća pod anagrafskim brojem 314 na Pjaci od muzeja, budući da arhivska istraživanja potvrđuju da je ova kuća bila u vlasništvu jevrejskih familija.

Završena je i rekonstrukcija malog groblja u Škaljarima koju je studio Enforma radio u saradnji sa timom restauratora na čelu sa slikarkom konzervatorkom Jasminkom Grgurević.

Rezultati kompletnih istraživanja, podsjeća Novaković, javnosti će biti prezentovani na više mjesta i rezultiraće dvojezičnom studijom na našem i engleskom jeziku, koja već sada broji preko 100 stranica.

Nakon epigrafskih urađena su i geneaološka istraživanja jevrejskih porodica koje su živjeli u Kotoru kao kao što su porodice Mandel, Popper, Jesurun, Finzi, Janni i Werner.

Kad je započela restauracija, podsjeća naša sagovornica, groblje je bilo potpuno zapušteno, prekriveno borovim iglicama i ostalim materijalom nastalim atmosferskim talogom. Skinut je čitav sloj humusa zajedno sa travom što je prekrivalo još jedna grob upravo otkriven prilikom ovih istraživanja.

Ukupno je na jevrejskom groblju 10 grobava i za koja se zna i jedan nepoznati grob, kao i dva dječija groba koja polovinom kružnog stuba asociraju na rano završen život.

Jevrejsko groblje, zajedno sa katoličkim i pravoslavnim grobljem u Škaljarima, kao cjelina svjedoči o identitetu nekadašnjih stanovnika grada Kotora u kojemu su živjele različite etničke, nacionalne i vjerske zajednice, kao i o njihovim međusobnim razlikama, ali i sličnostima.

Na osnovu ovih podataka se i krenulo u istraživanje počev od toga kada je Gradsko groblje u Škaljarima  nastalo, a kroz arhivske podatke se saznaje i kada je Jevrejsko groblje dobilo tu svoju malu parcelu u okviru Gradskog groblja, a to je 1858. godine kada je osnovano Jevrejsko groblje koje je u vlasništvo Jevrejske zajednice u Kotoru upisano 1884.

Istražujući i čisteći spomenike, otkriveno je da je na ovom groblju prvi sahranjen dječak Sigismundo Mandel 1855. godine, što znači tri godine prije nego što je uopšte groblje i  zvanično zavedeno kao jevrejsko.

Brojne zanimljivosti ovog posla biće dostupne građanima Kotora i šire, na izložbi koja se planira u galeriji Pomorskog muzeja CG  Kotor.

Takođe je studio Enforma u saradnji sa kotorskom Muzičkom školom „Vida Matjan“ organizovao koncert jevrejske muzike koji će zbog epidemiološke situacije biti snimljen  u Muzičkoj školi, a javnost će biti obaviještena o terminu onlajn izvedbe, saopštila je Marija Novaković.