VUKIĆ PULEVIĆ-NAUČNIK, BOTANIČAR I MONTENEGRISTA

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista

U plejadi onih koji su decenijama gradili Crnu Goru u naučnom i identiteskom smislu i dali svoj nemjerljiv doprinos svojim stručnim, naučnim i publicističkim radovima zlatnim slovima je ispisano ime 85-godišnjeg Vukića Pulevića. Neki ljudi svojim rođenjem zablistaju na nebeskom svodu da traju i da ispišu najljepše i najznačajnije stranice naučnih misli i djela. Takva sudbina određena je samo onima koje je dodirnuo čudesni pečat sudbine i obilježio ih za čitav život. Vukić Pulević je svoje oči otvorio davne 1938. godine u Piperima. Bez njegovog višedecenijskog naučnog i identitetskog rada, istraživanja i popularizacije nauke i naučne misli bili bi smo kao država mnogo siromašnji. Zahvaljujući ovom neumornom neimaru Crna Gora je postala poznata u Evropi i svijetu kao država koji je pohodio najveći broj botaničara. Vukić Pulević, predstavlja zlatnu epohu crnogorske botanike i njeno zlatno razdoblje. Kroz svoj životni put koji je vrijedno decenijama gradio i nastavio tradiciju legendarnih botaničara koji su pohodili Lovćen i planine Crne Gore i to: od Mucija Tomazinija, Antonija Baldačija, Roberto de Visianija, Nikola-Toma Host, Franc Maly, Bartolomea Bjazoleta i brojnih drugih do neizostavnog i neponovljivog Čeha, Jozefa Rohlene i njegovog monumentalnog djela ,,Conspectus Florae Montenegrinae“ (1942).

Akademik Pulević je upornim radom dolazio do naučne istine ovakvi izuzetni intelektualci pokretali su čitavu Crnu Goru, rušili sve barijere i tabue dajući nemjerljiv doprinos obrazovanju  i primjer ostalima kako treba istrajati. Svoje studente je doživljavao kao kolege pa je svojim studentima približio sve fenomene klasičnih bioloških nauka – posebno botanike, ali i sve tajne evolucije i modernih bioloških nauka poput sistematike bilja. Kod svojih studenata je razvijao radoznalost, interesovanje za biologiju i ljubav prema prirodi i njenim ljepotama. Njegova predavanja pred studentima bila su i ostala uvijek jako posjećena. Zahvaljujući njemu na Prirodno-matematičkom fakultetu u Podgorici i ljubavi prema botanici koju je prenosio svojim studentima pojaviće se nova naučna imena koja će nastaviti njegovim stopama. Neumornog i vrcavog a nadasve inteligentnog duha uvijek u potrazi za izazovima nauke i profesije Pulević je prošao svim planinama Crne Gore, vješto zapažajući i publikujući u brojnim stručnim i naučnim radovima zapažanja sa terena. U crnogorskim okvirima dok je bio aktivni predavač imao je izuzetno veliki uticaj kao odličan univerzitetski profesor, odnosno vođa i mentor mlađih kolega botaničara  koji su pripremali stručne i naučne radove. Pulević je pobornik timskog rada i uvođenja savremenih dostignuća u struku. Time je stekao veliki broj učenika i poštovalaca. On je  mentor, većeg broja doktorskih teza i disertacija kao i uvodnih predavanja botaničara i ekologa. Tim svojim velikm radom ali i ličnom žrtvom nauka u Crnoj Gori i Evropi dobila je novu dimenziju. Kada se bude radila njegova lična bibliografija biće to monumentalno djelo u kojem će biti prezentovane sve decenije njiegovog rada. Velikan fizike Albert Ajnštajn je jednom zapisao: ,,Najvažnije za naučnika nisu njegove diplome, niti broj godina njegovog naučnog rada, pa niti iskustvo, nego posve jednostavno, njegova intuicija.“ Ta lična intuicija Pulevića taj lični dar za zapažanje, proučavanje u borbi pred mnogim preprekama koje su ga pratile u životu doprinijeće tome da je njegov životni put bio i ostao  put ,,OD BOGOVA KA LJUDIMA“ poput drevnih titana, prometeja i korifeja koji su plamen i vatru života podarili ljudima.

Sistematičan, precizan, uporan, jedinstven i unikatan nadmašio je svojim radom brojne svoje kolege. Svaki novi dan mu je ispunjen novom energijom kojom je obasjavao sve tajne puteve botanike i nauke uopšte. Godine 1969. crnogorski botaničar Vilotije Blečić (1911-1981) i slovenački botaničar Ernest Majer (1920-2009) pronašli su na južnim padinama Štirovnika populaciju endemičnog zvončića – Lovćenski zvončić (Lat. Edraianthus wetstainii ) i ustanovili da se, debljinom stabljike, brojnim cvjetovima u cvasti i dlakavošću listova sa naličja, razlikuje od tipičnih predstavnika vrste koji rastu na Rumiji, Vrsuti i jedne populacije u Albaniji iznad Skadra. Time se vrsta dijeli na dvije podvrste, tipičnu (E.w. wetstainii) i lovćensku (E.w. ssp. lovcenicus), obje endemične za svoje lokalitete. Zapravo radi naučne istine Lovćenski zvončić (Lat. Edraianthus wetstainii )  i njegov herbarski materijal SAKUPIO JE I OTKRIO tada upravo mlađani Vukić Pulević zahvaljujući njegovom otkriću mi danas na Lovćenu imamo cvijet nestvarne ljepote koji u crnogorskom kršu pokazuje svu snagu, surovost ali i ljepotu u borbi za opstanak koja na neki način simboliše Crnogorce. Fascinantne su Pulevićeve studije o fitonimima, homonimskim i sinonimskim relacijama u fitonimiji, fitotoponimima u crnogorskoj onomastici. Budući da su u botaničkome svijetu Evrope, Pulevićeva otkrića biljnih vrsta prihvaćena i u odgovarajućim publikacijama prezentovana, publikovana sa snažnim akcentom na očuvanje arhaičnih izraza crnogorskog jezika. Prikupljena i prezentovanja građa predstavlja botaničko i fitotoponimsko blago Crne Gore i nemjerljivo bogatstvo za brojne generacije i istraživače. Njegova naučna djelatnost odvijala se u više pravaca i obuhvata: sistematiku i proučavanje flore i floristike; istraživanja vegetacije, uključujući mapiranje vegetacije i naučno-organizacioni rad. Proučio je i opisao brojne šume, livade i ostale biljne zajednice u različitim geografskim područjima, reljefnim i klimatskim zonama u Crnoj Gori od sjevera do juga. Akademika Pulevića odlikuje dosljednost, preciznost i primjena stečenih znanja u različitim prirodno-naučnim, privrednim i drugim oblastima, posebno u zaštiti prirode. Sarađivao je sa brojnim uglednim botaničarima ta saradnja unaprijedila je njegov naučno-istraživački i publicistički rad. Svojim radovima i raspravama iz oblasti flore izazvao je veliko interesovanje vodećih svjetskih botaničara.

Čitajući, bilježeći i publikujući brojne prevode botaničara Evrope, Vukić Pulević je Crnu Goru u identitetskom, državno-pravnom, jezičkom i crkvenom smislu doživljavao i prezentovao kao jednu jedinu državu ostajući trajni borac za njenu posebnost. Jedan je od osnivača LSCG, PEN-a, DANU i inicijator obnove CPC. Nikada nije odustao od izvornih principa i temelja borbe za državu Crnu Goru to ga i krasi i dan danas. Bio je Ministar ekologije (1993) koji je Crnu Goru doživio i doživljavao kao jedinstvenu državu ne žaleći sebe u afirmaciji ekologije i zaštite životne sredine. Botanički leksikon Crne Gore koji je godinama zajedno sa drugim istaknutim naučnicima pripremao predstavlja kapitalno djelo vrijedno naučne pažnje i poštovanja. Svojim mnogobrojnim kolumnama, autorskim tekstovima, televizijskim nastupima i saopštenjima stoji na braniku Crne Gore. Kritikujući sve anomalije velikosrpskog nacional-šovinizma. Nikada nije odustao od svojih ideja i ideala nikada nije pokleknuo niti se udaljio od svoje struke. Pulević je decenijama svojih istorijskih i florističkih istraživanja dominirao kada je u pitanju slobodna naučna misao u Crnoj Gori. Odlikuje ga je istrajnost i puna posvećenost istraživanju flore do posljednjeg detalja. Djela putopisaca sa crnogorskom tematikom, odišu zanosom prema našoj zemlji i planinama Crne Gore. Na njegovim stranicama teku vremena, nižu se veliki događaji, ličnosti, države, otkrića, istorija vjekova malene Crne Gore koja je u očima stranaca bila najdragocjenji biser. Ovaj nenadmašni naučnik i danas zrači ogromnim intelektualnim nabojem i predstavlja neosporan akademski autoritet. Svojim metodološkim pristupom pokazao je naučnu širinu u shvatanju i prihvatanju „drugih i drugačijih“ pravaca,  sistema i mišljenja i sa istoka i sa zapada, ne držeći se skoro „dogmatskih“ shvatanja koju su često pokazivali istraživači vegetacije u Evropi. Kod Pulevića su podjednako izražene tri bitne osobine njegovog  intelektualnog bića i to: moć nauke, moć znanja i moć savjesti i one su ga vodile kroz život.

Jedna je Crna Gora a jedan je i jedini VUKIĆ PULEVIĆ, ime i institucija; svetionik i luča koja i danas obasjava naučno, kulturno, intelektualno i identitetsko biće i nebo  Crne Gore. Za svoj višedecenijski doprinos nauci i montenegristici dobio je brojna priznanja i nagrade između kojih posebno ističem 13-julsku nagradu. Neumorna energija Pulevića stala bi u citat Marije Kiri (1867-1934). Ona je u svojoj memoarskoj građi zapisala: ,, Čovjek nikada ne primjećuje ono što je urađeno, nego uvijek gleda ono što se još treba uraditi. “ Upravo takav je i Vukić Pulević nakon svakog naučnog otkrića išao je ka dalje za njega nisu postojale granice, za njega je imperativ misli bila i ostala Crna Gora i šta još može da uradi iako je prevalio polovinu osme decenije života i više od 50. godina aktivnog naučnog rada.  U jednom od intervjua datom Anteni M 2018. godine povodom dobijanja 13-julske nagrade istakao je: ,,Neprekidno sam u struci od 1962. godine. Izučavao sam floru i vegetaciju Crne Gore, ali i drugih balkanskih zemalja. Da bih izučavao o Crnoj Gori moram da je razumijem u njenom okruženju, regionalnogeografskim prostorima. A kako sam je upoznavao u regionalnim okvirima, kao florističko i geografsko područje, pojavljivala mi se, izazivala me radoznalost da upoznam i njene druge – političke, istorijske, kulturne, etnografske karakteristike. Bila mi je pasija iščitavanje sve te literature. Nekako sam spojio sve to.

Kada je došlo vrijeme političkih previranja, još početkom osamdesetih godina prošlog vijeka, morao sam da se uključim u te procese. Nijesam mogao ostati izvan njih i posmatrati sa strane. Ponoviću svoju davnu ocjenu, da je nemoralno previđati probleme i ne uključivati se u njihovo rješavanje. Bio sam podrška osnivanju svih crnogorskih institucija koje su se ticale njenog identiteta i koje su štitile Crnu Goru – od Liberalnog saveza, preko Matice crnogorske, PEN centra, Crnogorske pravoslavne crkve, do Dukljanske akademije nauka. U početku je to izgledalo neobično i često su me pitali: „Što će ti to?“. Ja sam znao što mi to treba. Da pomognem Crnoj Gori da se osvijesti, da dođe k sebi, da krene demokratskim putem, da ne srlja u ratove, da ne robuje tuđim interesima, da nađe samu sebe, da valorizuje svoje prirodne, kulturne, istorijske vrijednosti… Borili smo se za pravo i slobodu crnogorskih građana, za načela slobodnog duštva. Srećom, bilo je dosta ljudi koji su bili u toj akciji i te ideje su se sve više širile, tako da Crna Gora 2006. godine, ipak, nije sa ravne ledine krenula u obnovu državnosti, nego je imala temelj.. “

On je veliki čovjek u našoj malenoj zemlji velik u kulturnom, naučnom i identitetskom smislu kao Lovćen i Štirovnik sa čijih je padina i na čijim je padinama ispisao najljepše stranice flore crnogorskog krša. Vukić Pulević nije dodirivao granice nauke on ih je odavno prelazio i postavljao nove. Vukić Pulević je uvijek bio i ostao vizionar ispred svog vremena zavržiću esej o uvaženom profesoru riječima  William Tiefel-a koji je zapisao: ,, Vizija je svijetlo koje ukazuje na pravac đe želimo da stignemo i đe želimo sjutra da se nađemo, a misija određuje mjesto u svijetu koje želimo da zauzmemo.“ Njegova vizija i mjesto je odavno ispisano među velikanima zbog kojih i volimo i borimo se za Crnu Goru onu građansku, multietničku i slobodnu u svakom smislu.

Iz bogate biografije izdvajamo:

Vukić Pulević, rođen je 30. decembra 1938. godine u Piperima kod Podgorice. Gimnaziju je završio 1957. u Titogradu, a studije biologije na Prirodno-matematičkom fakultetu u Beogradu 1961. godine. Poslijediplomske studije i doktorat iz oblasti sistematike i taksonomije biljaka završio je na Univerzitetu u Ljubljani, pod rukovodstvom profesora Ernesta Mayera. Uža specijalnost mu je sistematika i taksonomija biljaka. Radni vijek proveo je prvo kao kustos i konzervator u Republičkom zavodu za zaštitu prirode Crne Gore, i Prirodnjačkoj zbirci u Titogradu do 1980. godine,  zatim kao profesor Više pedagoške škole i Pedagoške akademije u Nikšiću. Od 1991. godine profesor  je botaničke grupe predmeta na Prirodno-matematičkom fakultetu u Podgorici (do penzionisanja 2004). Kao takosonom Pulević je izvršio reviziju roda Crocus za prostor bivše države Jugoslavije. Kao rezultat tih istraživanja opisao je dvije nove vrste za nauku Ccocus kosaninii Pulević i Crocus pelistericus Pulević, a pet vrsta je osporio. Višegodišnja istraživanja flore-Crne Gore sintetizovao je u knjizi Građa za vaskularnu floru Crne Gore-Dopuna ,,Conseptus  Florae montenegrinae“(2005).

Pulević se intezivno bavio istorijom i bibliografijom florističkih i vegetacijskih istraživanja u Crnoj Gori. Do sada je objavio četri toma bibliografije, dva samostalno (1980 i 1985) i dva u koautorstvu sa Zlatkom Bulićem (2004 i 2012) u kojima je evidentirano oko 3.000 bibliografskih jedinica i oko 1.000 autora. Istoriju istraživanja flore i vegetacije Crne Gore, Pulević je prikazao preko portreta botaničara  “Botaničari i Crna Gora” (2006). Sa Danijelom Vincekom, Pulević je pripremio antologiju putopisa botaničara koji su posjećivali Crnu Goru, u knjizi “Crna Gora vrata Balkana — Putopisi i zapisi evropskih botaničara”(2004). Antologijski karakter ima knjiga “Crnonogorske planine-Putopisi i zapisi“(2004) koju je priredio sa Danijelom Vincekom i Vasilijem Buškovićem. Jedan je od osnivača časopisa “Glasnik Republičkog zavoda za zaštitu prirode i Prirodnjačkog muzeja u Titogradu“ koji je izlazio u kontinuitetu od 1968. godine do ukidanja Republičkog zavoda za zaštitu prirode 2011. godine. Od 1990. intenzivno se bavi onomastičkim istraživanjima, sa isključivom orijentacijom na fitonime i fitotoponime Crne Gore, što je nakon brojnih tematskih priloga rezultiralo sa dva leksikona i jednim zbornikom: “Fitonimi i zoonimi u toponimiji Crne Gore” (sa Novicom Samardžićem, 2003), “Crnogorske onomastičke studije” (2012) i “Građa za fitonimiju Crne Gore” (2021). Glavni i odgovorni urednik je “Leksikona botanike Crne Gore”, na kojem je rađeno u Leksikografskom centru CANU a koji je ugledao svjetlost dana 2023. godine. Član je Matice crnogorske, Crnogorskog PEN centra i Dukljanske akademije nauka i umjetnosti. Za vanrednog člana Crnogorske akademije nauka i umjetnosti izabran je 14. maja 2012, a za redovnog 18. decembra 2018. godine.