Uloga SAD-a u sigurnosnoj strukturi Evrope

U sigurnosne dokumente Evropske unije ugrađene su Sjedinjene Američke Države prije nego što se većina današnjih političara u Evropi i rodila. Zašto postoji Evropska unija, ko stoji iza njenog ujedinjenja i koji dokument garantuje njenu stabilnost?

Predsjednik Francuske Emanuel Makron prilikom posljednje posjete Kini rekao je kako bi Evropska unija trebala voditi svoju politiku i biti jedan od polova u novom multipolarnom svijetu, te da se ne treba oslanjati na Sjedinjene Američke Države. Prije toga, u oktobru 2019. godine francuski predsjednik je Makedoniji i Albaniji blokirao pristupne pregovore sa Evropskom unijom, da bi u novembru iste godine izjavio da je NATO doživio moždanu smrt. Takvim stavovima, Makron podriva same temlje osnivačkog akta Sjeveroatlanskog saveza, u kojima je začeta i Evropska unija. Konstatacijom kako već živimo u multipolarnom svijetu prihvatio je nove doktrine o svjetskoj raspodjeli moći koje nisu osmišljene na zapadu. Postavlja se pitanje koje politike stoje iza takvih stavova francuskog predsjednika.

Vratimo se nakratko do Drugog svjetskog rata i pojednostavimo razvoj događaja od 1939. do 1945. godine. U vojnom naletu porobljavanja Evrope, tadašnja nacistička Njemačka je bez problema pregazila Francusku i ostatak Zapadne Evrope. Bombardovala je Veliku Britaniju, zauzela Istočnu Evropu i došla do ulaza u Moskvu. Balkan je pokoren 1941. godine bez većih problema.

Evropa ne bi bila ono što je danas, da Velika Britanija nije pridobila Ameriku da se uključi u rat i pomognu odbranu i oslobađanje Evrope. Pod komandom američkih generala i uz podršku kopnenih, morskih i zračnih jedinica SAD-a, zapadni saveznici su se uspješno iskrcali na obale Francuske u Normandiji 1944. godine, u jednoj od najvažnijih bitaka Drugog svjetskog rata. Probijene su njemačke linije odbrane, nakon čega kreće oslobađanje zapadne Evrope upravo sa obala poražene Francuske. Da se nije uključila Amerika ishod rata bi vjerovatno bio takav da bi Njemačka nastavila dominirati Evropom, ili bi eventualno kontrolu evropskog kontinenta dijelila sa Rusijom.

Osnivanje NATO-a

Četiri godine nakon okončanja Drugog svjetskog rata, poučeni iskustvom razorne moći evropskog nacionalizma, lideri 12 država uključujući SAD, 1949. godine osnivaju Sjeveroatlanski savez (NATO). U osnivačkom aktu NATO-a stoje tri glavna razloga njegovog postojanja: Odvraćanje širenja Sovjetskog Saveza, suprotstavljanje oživljavanju nacionalističkog militarizma uz jako prisustvo SAD-a i političko ujedinjenje Evrope. Tadašnji lideri zapadnoevropskih zemlja odlično su razumjeli šta su osnovni uzroci viševjekovnih evropskih sukobljavanja. Također su shvatili da bez Amerike teško mogu uspostaviti koheziju i održavati stabilnost. Evropa je nakon toga doživjela najveći period mira u historiji, procvat ekonomije i rast životnog standarda, za šta treba zahvaliti prije svega postojanju NATO-a!

Da li predsjednik Makron najavljuje zaokret u politici Francuske i razmišlja li kako bi se takav potez odrazio na sigurnost Evropske unije? Ovo je posebno važno u kontekstu rata u Ukrajini koja se sigurno ne bi mogla braniti bez snažne podrške članica NATO-a, a posebno SAD-a. Upravo situacija u Ukrajini pokazuje koliko je važna homogenizacija Evrope koja je u svjetskim razmjerama mali i ranjiv prostor. Iz gore navedenih razloga, Makronova izjava u svakom slučaju nije bezazlena.

NATO i Bosna i Hercegovina

Prva vojna intetvencija NATO snaga u historiji dogodila se u Bosni i Hercegovini kada su NATO avioni 28. februara 1994. godine oborili 4 srbijanska aviona koji su prekšili zabranu zone letenja u BiH koju je uspostavio UN. Nakon toga snage NATO-a su 1995. godine intervenisale kako bi zaustavile agresiju na BiH, da bi zatim bile utkane u Dejtonski mirovni sporazum čime su preuzele odgovornost za sigurnost BiH. Četiri godine kasnije, 1999. godine, NATO je ponovo intervenisao da bi se okončao rat na Kosovu i od tada je zadužen za održavanje uspostavljenog mira.

Budućnost Bosne i Hercegovine je njena integracija u NATO i Evropsku uniju. To je neizbježno i, u konačnici, ne ovisi o bilo kojem lokalnom političaru. Sigurnost Balkana, i BiH kao najvažnije države za regionalnu stabilnost, usko su vezani za strategije koje su potpisane još 1949. godine. Sve politike u BiH, kao i politike u regiji, trebale bi biti vođene ovim činjenicama koje kontekstualiziraju domaću i regionalnu političku scenu.

iges.ba