Izjava poslanika Milana Kneževića u Skupštini Crne Gore, u utorak 3. juna, da iza ubistva predsjednika Vlade Srbije Zorana Đinđića stoji tadašnja crnogorska vlast koja je ubistvo navodno organizovala s ciljem da izazivanjem haosa u Srbiji pojača šanse za uspjeh na referendumu za obnovu nezavisnosti Crne Gore, plasirala se direktno u superfinale oštre konkurencije beščašća kojem svjedočimo u proteklih 35 godina.

Zoran Đinđić, jedan od osnivača Demokratske stranke, a od januara 1994. i njen predsjednik, istaknuti lider antimiloševićevske opozicije, bio je od februara 1997. prvi nekomunistički gradonačelnik Beograda od kraja II svjetskog rata. Idejni je tvorac političkog prevrata kojim je septembra 2000. Slobodan Milošević pobijeđen na izborima. Bio je predsjednik prve Vlade Srbije nakon promjene vlasti i ključni donosilac odluka na osnovu kojih je Slobodan Milošević uhapšen i izručen u Hag, tadašnjem Međunarodnom krivičnom tribunalu za bivšu Jugoslaviju.

Ubijen je 12. marta 2003, pred sjedištem Vlade Srbije, pucnjima iz snajperske puške.

Priznanje, suđenje, dokazi

O tome ko je ubio Zorana Đinđića i zašto postoje činjenice utvrđene u sudskom procesu vođenom pred očima srpske i svjetske javnosti.

Vlada Srbije je neposredno nakon ubistva kao organizatore i počinioce atentata označila pripadnike raspuštene Jedinice za specijalne operacije (JSO) Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije na čelu s posljednjim komandantom jedinice Miloradom Ulemekom „Legijom“ i kriminalnu organizaciju zemunski klan na čelu s Dušanom Spasojevićem „Šiptarom“ i Miletom Lukovićem „Kumom“. Takođe je saopšteno da je na dan ubistva predsjednika Vlade trebalo da bude potpisan nalog za hapšenje članova zemunskog klana – „najveće organizovane kriminalne grupe na prostoru bivše Jugoslavije“. Za svima su samo nekoliko sati nakon ubistva izdate potjerenice. U Srbiji je proglašeno je vanredno stanje.

U policijskoj akciji „Sablja“, koja je uslijedila neposredno po proglašenju vanrednog stanja, uhapšni su neposredni izvršilac atentata. pomoćnik komandanta nekadašnje JSO Zvezdan Jovanović „Zmija“ (25. marta) te većina pripadnika zemunskog klana i još nekih povezanih kriminalnih grupa.

Optužnica protiv 44 osobe odgovorne za ućešće u ubistvu premijera Srbije Zorana Đinđića podignuta je u u avgustu 2003, četiri mjeseca nakon ubistva. Suđenje je počelo je 22. decembra.

Drugooptuženi Zvezdan Jovanović, koji je priznao da je pucao na Zorana Đinđića, izjavio je na saslušanju u policiji, 7. aprila 2003: „Ovo ubistvo je za mene političko jer sam smatrao da će se time sprečiti dalje slanje ratnika i istinskih patriota u Hag, da će se sprečiti rasturanje JSO i Srbije, a zbog toga što je Hag, po mom mišljenju, jedna od najvećih sramota istorije Srbije.“ Jovanović je podrobno opisao i sam čin ubistva.

Prvostepenom presudom izrečenom 23. maja 2007. svi optuženi su proglašeni krivima i osuđeni na ukupno 378 godina zatvora.

Za organizovanje ubistva predsjednika Vlade Srbije Zorana Đinđića je na 40 godina zatvora osuđen bivši komandant „crvenih beretki“ Milorad Ulemek „Legija“. Na istu kaznu osuđen je i Zvezdan Jovanović, neposredni izvršilac ubistva i bivši Ulemekov zamjenik. Presude je 29. decembra 2008. potvrdio  Vrhovni sud Srbije.

Potvrđene su presude na 35 godina zatvora i ostalim pripadnicima zemunskog klana i bivše JSO – Aleksandru Simoviću, Vladimiru Milisavljeviću zvanom „Vlada Budala“ i Ninoslavu Konstantinoviću, te presude na 30 godina zatvora Milošu Simoviću, Milanu Jurišiću „Juretu“ i bivšem službeniku Bezbednosne-informativne agencije Srbije Branislavu Bezareviću kao i presuda bivšem pripadnik JSO Saši Pejakoviću na osam godina zatvora. Preinačene su kazne Sretku Kaliniću sa 35 na 30 godina zatvora, Dušanu Krsmanoviću sa 30 na 20 godina zatvora i Željku Tojagi „Žmigiju“ sa 30 na 15 godina.

Vladimir Milisavljević „Vlada Budala“, Sretko Kalinić, Milan Jurišić, Ninoslav Konstatinović i Miloš Simović su osuđeni u odsustvu, jer su bili u bjekstvu.

Pripadnik zemunskog klana Dejan Milenković „Bagzi“, optužen za ućešće u ubistvu Zorana Đinđića, uhapšen je sredinom jula 2004. u Grčkoj gdje se skrivao. Sedam mjeseci kasnije je izručen Srbiji. Na suđenju je bio svjedok saradnik.

Sretko Kalinić je uhapšen 8. juna 2010. u Zagrebu i izručen Srbiji. Na njega je pucao Miloš Simović, koji je dva dana kasnije, 10. juna, uhapšen u pokušaju ilegalnog ulaska iz Hrvatske u Srbiju.

Vladimir Milosavljević „Vlada Budala“ je uhapšen 9. februara 2012. u Valensiji, u Španiji.

Predsjednica sudskog vijeća koje je vodilo proces, sutkinja Nata Mesarović, rekla je u obrazloženju presude da je najteže saznanje da je predsjednika vlade mogla da ubije organizovana, kriminalna, neprijateljska organizacija koju su činili kriminalizovani dio JSO i banda Dušana Spasojevića, te da je riječ o političkom ubistvu uperenom protiv države.

Branilac porodice Đinđić, advokat Srđa Popović kazao je 24. aprila 2007. u završnoj riječi Glavnog pretresa: „Upoznao sam Zorana Đinđića, kao klijenta, pre 39 godina, zastupao sam ga u više navrata, znam da ga je celog života UDBA proganjala i vidim: UDBA ga je na kraju i ubila. Drugačije sam zamišljao svoju završnu reč kada sam ulazio u ovaj postupak. Ali vidim da za tu drugačiju reč nema potrebe. Krivica ovih ljudi koje sede na optužničkoj klupi je banalna. Kao i uvek, uradili su ono što im je rečeno da urade. Za drugačiju završnu reč možda ću imati priliku na nekom sledećem suđenju za ubistvo premijera Đinđića. Kada se bude sudilo onima koji su ovo organizovali i naredili.“

„Iščezli“ agent CIA-e i „treći metak“

Dakle, kada je o ubistvu Zorana Đinđića riječ sve je jasno osim komunikacije osuđene grupe izvršilaca i onih koji su im davali političku i moguće drugu podršku odnosno koji su, kako je rekao advokat Popović „ovo ubistvo organizovali i naredili“. Sud je odbio zahtjev odbrane da s tim u vezi udu saslušani: Vojislav Koštunica, Rade Bulatović, Borislav Mikelić, Miroslav Milošević, Dragan Jočić, Gradimir Nalić i Aleksandar Tijanić, ali je u postupku dokazano da ta veza vodi ka državnim i paradržavnim strukturama Srbije.

Što se tiče Crne Gore i odnosa Zorana Đinđića prema Crnoj Gori i Milu Đukanoviću lično – tu je odavno sve jasno. Zoran Đinđić se u Crnu Goru sklonio 1999. kada mu je u Srbiji bila pripremljena likvidacija, to je učinio zahvaljujući Milu Đukanoviću. Điniđić i Đukanović su više puta izjavljivali da jedan druga smatraju prijateljima. Sinhronizovano su nastupali ka Zapadu kao na primjer 8. maja 1999. kada su u New York Timesu objavili zajednički autorski tekst o tome da je nakon bombardovanja potrebno da Slobodan Milošević bude svrgnut sa vlasti. Resursi Đinđićeve Demokratske stranke, i ljudski i tehnički, nesebično su stavljani na raspolaganje Demokratskoj partiji socijalista od ključnih parlamentarnih izborima krajem maja 1998. na dalje. Đukanović i Đinđić su bili tvorci Beogradskog sporazuma kojim su 2002. razvlašćeni Vojislav Koštunica i njegova „savezna vlada“ i kojim je kroz kratkoživuću državnu zajednicu utrt put razdvajanju Crne Gore i Srbije.

Pokušaji kriminalizacije Zorana Đinđića obilježili su i njegov kratak premijerski mandat i vrijeme neposredno nakon njegove smrti i tokom sudskog procesa grupi koja ga je ubila. Izmišljane su i plasirane kroz udbaške medije i kanale razne teorije zavjere od šverca i kriminala, preko „misterioznog dolaska pa iščeznuća agenta CIA-e“ u Beograd, do „trećeg metka“ „ledenog metka“ i „drugog snajperiste“.

Konkretan cilj je bio predstaviti Zorana Đinđića kao kriminalca i kreirati takvu atmosferu da se njegovo ubistvo može predstaviti kao jedan od uobičajenih obračuna kriminalnih bandi. Ali je suštinski, strateški, dalekosežni cilj bio sprečavanje promjena, zaustavljanje reformi i zatiranje onoga što je bila politika Zorana Đinđića – Srbija ne kao ruska marioneta i izvor sukoba u regionu nego kao uređena država u EU, demokratska, razvijena, stabilna i u miru sa susjedima.

Nijesu uspjeli ni u prvom cilju – istovjetnom onome koji ima i Milan Knežević – predstaviti ubistvo kao obračun kriminalaca i kriminalizovanih dijelova sistema, a pogotovo ne drugom. Naprotiv. Njegova politika baš kao i politika Mila Đukanovića živi. Današnja vlast u Crnoj Gori, donekle i ona u Srbiji, ali i tamošnja opozicija, prije svih  studenti i građani koji su u Srbiji mjesecima protestovali, i nešto malih građanskih stranaka i grupacija, žešći su deklarativni zagovornici evropske budućnosti Crne Gore i Srbije nego što su to Zoran Đinđić i Milo Đukanović ikada bili.