Portal Analitika: Velika obmana na malom poluostrvu

Dokumenta koja ekskluzivno objavljuje Portal Analitika dokazuju da je crkva Svetog Aleksandra Nevskog bila lična svojina kraljice Marije Karađorđević i da ni Srpska pravoslavna crkva niti mještani Svetog Stefana ne mogu imati – nikakvog zakonskog osnova da polažu imovinska ili bilo kakva druga prava.

Stoga je ključno pitanje: zašto je vlast uopšte dopustila mještanima Svetog Stefana i sveštenicima SPC da – danima i mjesecima – svjesno obmanjuju javnost i uništavaju zajedničko nasljeđe, pokušavajući da na silu proguraju interese srpske dinastije Karađorđevića?

Crkva Svetog Aleksandra Nevskog bila je privatno vlasništvo i počela je da se gradi tek nakon što je, ugovorom iz februara 1937. godine, kraljica Marija Karađorđević otkupila crkvu Svete Gospođe od Patrijarškog Upravnog odbora Srpske pravoslavne crkve – proizilazi iz spisa Državnog arhiva Crne Gore. Nakon što je kupila plac i staru crkvu, kraljica Marija Karađorđević je naredila rušenje ostataka stare i izgradnju nove crkve, koju će tek krajem 1938. nazvati imenom sveca kojem se klanjala.

Dokumenta kojima raspolaže Portal Analitika dokazuju da Srpska pravoslavna crkva, baš kao ni mještani Svetog Stefana nemaju – niti mogu imati – nikakvog zakonskog osnova da polažu imovinska ili bilo kakva druga prava!

Nakon Drugog svjestkog rata, odlukom Skupštine FNR Jugoslavije izglasana je konfiskacija imovine Karađorđevića a potom je obavljena nacionalizacija urbane cjelina Svetog Stefana koja je postala državna svojina a poluostrvo kasnije pretvoreno u ekskluzivni grad-hotel.

Aprilskim upadom na državni posjed kojim gazduje strani investitor, grčki Adriatic Propretis, te nasilnom gradnjom temelja crkve Svetog Aleksandra Nevskog, mještani

Svetog Stefana i sveštenici Srpske pravoslavne crkve svjesno su prekršili ne samo brojne domaće zakone već i značajne međunarodne konvencije o zaštiti zajedničkog kulturnog nasljeđa.

Kad kraljica zapovijeda: Spisi pohranjeni u Državnom arhivu Crne Gore osvjetljavaju brižljivo prikrivanu stranu istorije Sušćepana (kako je bilo staro ime poluostrva) i razjašnjavaju tajnu svojine nad crkvom Svete Gospođe, odnosno kasnije izgađenom crkvom Svetog Aleksandra Nevskog.

Sreski sud u Budvi, 18. avgusta 1937. godine, pod nadzorom predstojnika sudske pisarnice, je isknjižio iz vlasništva Srpske pravoslavne crkve te kućište i zgradu crkve Svete Gospođe u Svetom Stefanu i zvanično prepisao u vlasništvo – “njezinog veličanstva kraljice Marije Karagjorgjević” (Na slici je kopija Zaključka Sreskog suda koju prezentiramo po prvi put u crnogorskoj javnosti).

Iz sudskog spisa se uočava da je koji mjesec ranije – 2. februara 1937. godine – po odobrenju Patrijaršijskog odbora Srpske pravoslavne crkve i uz saglasnost Svetog Sinoda SPC sklopljen kupoprodajni ugovor (broj: 12/37) kojim je SPC otuđila dio svoje imovine a kraljica Marija postala – jedini vlasnik ostataka crkve Svete Gospođe.

Posebno je pitanje zbog čega je srpski kler tako lako pristao da proda ostatke crkve na Svetom Stefanu. Moguće da je uticaj srpske dinastičke krune ali i sila srpske policije bio suviše jak. Moguće je, takođe, da su vrhovnici SPC ipak lakše odlučivali da otuđe dio imovine na teritoriji Crne Gore, pošto su to ionako 1918. godine dobili u svoj posjed, lako i nezakonito – zahvaljujući čizmi srpske vojske…

Kako god: nepobitna je činjenica da je, kupoprodajnim ugovorom iz februara 1937. godine te upisom u katastar avgusta iste godine, Marija Karađorđević postala vlasnik dijela crnogorske teritorije na ostrvu Sveti Stefan.  Upravo ti podaci su svjedočanstvo koliko su besmisleni – i pravno neutemeljeni – današnji pokušaji svojatanja crkve lokalnih mještana i sveštenika Srpske pravoslavne crkve.

Programirana građevinska bahatost: Nije tu kraj obmanama koja se šire iz područja Svetog Stefana kada je riječ o nasljeđu crkve Svete Gospođe, odnosno crkve Aleksandra Nevskog.

Arheološka istraživanja pokazala su da je kraljevska porodica Karađorđević radove na novoj crkvi izvodila sa drskom bahatošću, svojstvenom samo nekim ovdašnjim novokompnovanim biznismenima koji godinama devastiraju okolinu Svetog Stefana.

Tako su – tokom izlivanja betonske košuljice za temelje  crkve ruskog sveca – besprizorno razoreni ostaci više dječjih grobova. Naime, stručnjaci su uočili da je na lokalitetu oko crkve  – otprilike sredinom osamnaestog vijeka – sahranjeno desetoro djece dobi do 12, 13 godina, makar prema mjerenjima skeleta. Pretpostavlja se da su djeca preminula nakon neke veće epidemije koja je harala primorjem pa su sahranjena na jednom mjestu, pored drevne crkve na Svetom Štefanu.

Je li uništavanje zemnih ostatka nesrećne djece bio tek nepoštovanje mrtvih?

Tajanstveni medaljon ruši srpski mit: Ili se, možda, tada radilo o umišljajnom uklanjanju tragova neke druge religije i prepravljanju istorije?

Tokom nedavnih protesta mještana Svetog Stefana i Paštrovića čule su se tvrdnje da je obnova crkve Svetog Aleksandra Nevskog u stvari – obnavljanje tradicije ali i poštovanje „vjekovnih obreda Srpske pravoslavne crkve na prostoru Budve i Paštrovića“.

Istorijsko-arheološka istraživanja, međutim, pobijaju teze o isključivo srpskoj tradiciji i pravoslavnoj vertikali te pokazuju da je riječ o još jednoj u nizu obmana koja se, očito svjesno, plasira od strane klera SPC. Prema podacima dobijenim – na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama –  od Republičkog zavoda za zaštitu spomenika, može se sasvim suprotno zaključiti – da je kroz vjekove unazad Sveti Stefan kao i crnogorsko primorje prepuno miješanih uticaja i katoličanstva i pravoslavlja i islama.

Stoga se i na istoriju crkve Svete Gospođe može tako gledati, tim prije što o tome govore i nalazi  Republičkog zavoda za zaštitu spomenika. U široj javnosti je nepoznato: tokom arheoloških iskopavanja na Svetom Stefanu jedini pronađeni artefakt na tom lokalitetu, u takozvanom bloku 25 poluostrva Sveti Stefan, jeste medaljon koji je najvjerovatnije pripadao – nekom franjevačkom svešteniku!

– Na aversu je predstavljena figura Bogorodice, a sa njene lijeve strane, čini se da “lebdi” manja figura u cjelosti. Figure su opervažene floralnom ornametikom – vijencem od ruža kao mandorlom i vjerovatno se radi o predstavi “Bogorodice od svetog ružarija”. U donjem dijelu medaljona, prateći lik elipse, nalaze se slova LMDR, razdvojena sa po jednim malim cvijetom. Vjerovatno da je u pitanju skraćenica “Leudata Madona Dei Regina”, ističe se na upit Portala Analitika u odgovoru Republičkog zavoda za Zaštitu spomenika.

Ekspert Zavoda iznosi nepobitan zaključak da je “na osnovu prepoznatljivih detalja i atributa” na reversu predstavjena figura Sv. Josipa Kupertinskog, “koji pripada svecima iz reda franjevaca konventualaca”. Ukratko: artefakt, medaljon – “pripada katoličkoj provinijenciji a kao najvjerovatnije vrijeme nastanka se određuje druga polovina XVIII vijeka”!

Politička pozadina akcije: Sve su ovo elementi koji potvrđuju tezu da je Crna Gora, a posebno njeno primorje, u stvari jedna velika istorijska mješavina uticaja različitih običaja, kultura, religija…

Dokumenta koja je danas ekskluzivno objavio Portal Analitika dokazuju da je crkva Svetog Aleksandra Nevskog bila lična svojina kraljice Marije Karađorđević, da je SPC svojevoljno prodala crkvu (!) kao i da je cjelokupnu urbanu cjelinu Svetog Stefana nakon Drugog svjetskog rata – nacionalizovala država. Osim toga, nalazi Zavoda ukazuju na multikonfesionalnu i multireligijsku istoriju crkve Svete Gospođe alijas crkve Svetog Aleksandra Nevskog ali i tog podneblja i Crne Gore. Drugim riječima: uticaj srpske crkve na ovom podneblju, naročito krajem devetnaestog i tokom dvadesetog vijeka, jeste nesumnjiv, ali nije jedini.

Čemu je onda trebalo da posluži igrokaz oko crkve Svetog Aleksandra Nevskog? Ne treba potcjenjivati ni pravno ni istorijsko znanje sveštenika Srpske pravoslavne crkve: dovoljno

je bilo da zavire u sopstvene knjige pa da se uvjere da su svojevremeno sami i dobrovoljno  – otuđili dio imovine koju su nasilno dobili nakon Podgoričke skupštine.

Stoga “građevinsku bunu”, odnosno – ultimativne zahtjeve mještana predvođenih sveštenstvom Srpske pravoslavne crkve – ne treba shvatati kao nekakv gnijev izmanipulisanih ili neznavenih već kao – svjesnu obmanu sa političkom pozadinom. Riječ je o organizovanoj političkoj akciji obilježavanja teritorije, markiranja srpskog nacionalnog i političkog dominiona. To je prepoznatljiva velikodržavna matrica, Srpska pravoslavna crkva ili dinastija Karađorđevića samo su političko sredstvo, politički buzdovani, za ostvarivanje cilja.

To, na žalost, nije novost u Crnoj Gori. Upravo stoga, pod lupu valja postaviti ponašanje – crnogorske Vlade i državnih institucija. Glavno pitanje na koje Vlada i crnogorske državne institucije moraju da odgovore glasi: zbog čega je vlast dopustila mještanima Svetog Stefana i sveštenicima SPC da – danima i mjesecima – svjesno obmanjuju javnost i uništavaju zajedničko nasljeđe.

U politički sređenoj i pravno uređenoj državi, dan nakon nelegalne izgradnje na ostrvu Sveti Stefan – reagovale bi nadležne inspekcije, obustavile gradnju i proslijedile krivične prijave za nepovlašćen upad u posjed, devastaciju kulturne baštine i divlju gradnju. Tim prije, što ovdje nije riječ tek podizanju sprata neke privatne građevine ili hotela, već o stvari od državnog interesa.

No, u Crnoj Gori, juče popodne, premijer Lukšić i mitropolit Amfilohije su se dogovorili da se zakona ne treba pridržavati – sve dok traju uskršnji blagdani. Vjerovatno je motiv premijera Lukšića smirivanje tenzija, ali poruka koja se šalje djeluje zaista groteskno: ispada da je za vrijeme Uskrsa dozvoljeno – konzervirati nelegalnu gradnju ili restaurirati – istorijsku laž!?

Zato pristajanje Lukšićeve Vlade da odgodi poštovanje zakona može se shvatiti jedino kao neki ad hoc pokušaj nalaženja kompromisa sa klerom srpske crkve; ali i kao javno priznanje da država ne umije – ili nije sposobna – da štiti i zaštiti vlastito istorijsko i kulturno nasljeđe.

Draško ĐURANOVIĆ