Popis stanovništva i domaćinstava 2023. pokazao je da imamo oko 450 – 465 hiljada punoljetnih državljana Crne Gore, dok je u birački spisak upisano nešto više od 542.000 građana s pravom glasa. Nešto izgleda nije u redu – popis ili birački spisak? Ako su podaci popisa ispravni, odakle onda desetine hiljada glasača više u biračkom spisku.  Ko su ti ljudi? A ako je birački spisak ispravan, onda čemu popis kojim nijesmo dobili tačne podatke.

Ova tema otvarana je više puta, ali javnost nikada nije dobila konačan odgovor zašto razlika postoji. Kad god se proteklih godina ova tema otvarala govorilo se o hiljadama ljudi razlike. Ovaj popis i prošlogodišnji izbori pokazali su, međutim, da je razlika između broja građana upisanih u birački spisak i punoljetnih državljana prema popisu stanovništva ogromna i da je riječ o 60 – 80 hiljada ljudi.

Podaci iz popisa stanovništva

Zakon o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova propisuje u članu 3 tačka 1 da popis obuhvata lica koja su „crnogorski državljani koji imaju prebivalište ili boravište u Crnoj Gori bez obzira da li su prisutni u mjestu stanovanja ili privremeno borave u drugom mjestu u Crnoj Gori ili u drugoj državi“ i „stranci koji imaju odobren stalni ili privremeni boravak u Crnoj Gori i stranci koji imaju mjesto boravka“ u Crnoj Gori.

Popis stanovništva i domaćinstava Crne Gore, sproveden od 3. do 30. decembra 2023, s referentnim momentom 31. oktobar 2023. u 24:00, pokazao je da Crna Gora ima 623.633 stanovnika, od kojih su 576.495 državljani Crne Gore. (Zbir državljana Crne Gore i državljana Crne Gore i strane države).

Od tih 576.495 državljana Crne Gore starijih od 20 godina je 439.425, a starijih od 18, prema procjeni, 450 – 465 hiljada. Tačan broj ne možemo znati iz objavljenih podataka Monstata budući da je popisna granica postavljena na 20 godina, a pravo glasa se stiče s 18. Zato je ovdje data procjena.

Podaci iz biračkog spiska

Prošle godine održani su parlamentarni i predsjednički izbori.

Prema zvaničnim podacima Državne izborne komisije na izborima za predsjednika Crne Gore održanim 19. marta i 2. aprila „u birački spisak zaključen 8. marta 2023. godine upisano je 542.154 birača“.

Dva mjeseca kasnije održani su parlamentarni izbori. Državna izborna komisija je u vezi s tim saopštila 1. juna: „U birački spisak zaključen 31. maja 2023. godine upisano je 542.468 birača koji imaju pravo glasa na izborima za izbor poslanika u Skupštinu Crne Gore, koji će se održati 11. juna 2023. godine.“

Zakon o biračkom spisku propisuje u članu 2 stav 1: „Birački spisak je izvedena elektronska zbirka ličnih podataka crnogorskih državljana koji imaju biračko pravo.“

„Birački spisak se formira na osnovu podataka iz registra prebivališta, registra crnogorskih državljana, i matičnih registara rođenih i umrlih“. Član 6, stav 1 Zakona.

Uslovi za birački spisak i popis

Da li različiti uslovi da se neko lice nađe u biračkom spisku i da bude obuhvaćeno popisom stanovništva mogu biti razlog ove razlike? Ne, naprotiv. Samo može u biračkom spisku biti manje osoba nego na popisu, a ne više, kako je ovdje slučaj.

Uslov da bi neko lice bilo popisano je da ima prebivalište ili boravište u Crnoj Gori. Popisuju se, izričito je naglašeno, „crnogorski državljani koji imaju prebivalište ili boravište u Crnoj Gori bez obzira da li su prisutni u mjestu stanovanja ili privremeno borave u drugom mjestu u Crnoj Gori ili u drugoj državi“.

S druge strane Zakon o biračkom spisku propisuje da se u njega „upisuju državljani Crne Gore koji imaju biračko pravo“. Biračko pravo se stiče punoljetstvom, prijemom u crnogorsko državljanstvo ili prijavom prebivališta u Crnoj Gori. Ustav Crne Gore propisuje u članu 45 da „Pravo da bira i da bude biran ima državljanin Crne Gore koji je navršio 18 godina života i ima najmanje dvije godine prebivališta u Crnoj Gori.“

Dakle, da bi neki državljanin Crne Gore bio obuhvaćen popisom stanovništva dovoljno je da ima prebivalište ili boravište u Crnoj Gori i biće popisan bez obzira na to da li je prisutan u mjestu stanovanja ili privremeno boravi u drugom mjestu u Crnoj Gori ili u drugoj državi.

S druge strane za biračko pravo postoje dodatni uslovi. Prema tome, birački spisak može biti samo manje obuhvatan od popisa, odnosno popis stanovništva ne bi smio, ako je sproveden u skladu s propisima, da sadrži manje punoljetnih građana nego što ih sadrži birački spisak, ako je birački spisak napravljen u skladu s propisima. A ovdje je upravo obrnut slučaj.

Otkud onda razlika

Jedno od objašnjenja bi moglo biti da su u biračkom spisku građani koji su u inostranstvu, koji imaju boravište u nekoj stranoj državi, a u Crnoj Gori imaju prebivalište. Zakon o biračkom spisku propisuje u članu 9, stav 2: „Birač koji ima boravište u inostranstvu upisuje se u birački spisak prema posljednjem prebivalištu prije odlaska u inostranstvo.“ Dakle, taj građanin bi morao biti i popisan jer popis obuhvata sve građane s prebivalištem ili boravištem u Crnoj Gori. Prema tome, ova mogućnost otpada pod uslovom da je popis stanovništva sproveden u skladu sa zakonom.

Je li moguće da je birački spisak neažuran, da sadrži „mrtve duše“? Članom 15, stav 1 Zakona o biračkom spisku propisano je: „Iz biračkog spiska brišu se birači koji su izgubili biračko pravo smrću, gubitkom crnogorskog državljanstva i odjavom prebivališta iz Crne Gore.“ Moguće su i u biračkom spisku, kao i u svemu, greške, ali ne izgleda realno da iz razloga ovog tipa greške postoji tako drastična razlika broja lica u biračkom spisku i punoljetnih državljana Crne Gore na popisu.

Da li je moguće da enormno veliki broj građana Crne Gore nije uopšte popisan? Ne djeluje realno. Uostalom, Uprava za statistiku je u Izvještaju o izvršenim poslovima Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u 2023. godini i o utrošenim sredstvima obezbijeđenim iz Budžeta Crne Gore, koji je Vlada Crne Gore usvojila na 23. sjednici održanoj 28. marta 2024. navela da su popisom „prikupljeni podaci od oko 200 hiljada domaćinstava, 670 hiljada lica i za preko 300 hiljada stanova“.

standard