POETIKA BIHORA UTKANA  U  NIT  BOŠNJAČKOG  IDENTITETA

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista

Kada vam neko ukaže čast da budete recezent jedne ovako značajne knjige (antologije) onda to morate prihvatiti sa poštovanjem, uvažavanjem i ozbiljnošću. Biti recezent izuzetnog djela ORFEJI BIHORA-od epike do poetike koju je vrijedno sakupio i priredio Safet Hadrović-Vrbički predstavlja jedan od dragulja u književnom stvaralaštvu ovog neumornog pisca iz Sandžaka. Ponosni su oni narodi koji imaju ovakve pojedince koji su utkali sebe u najveće kulturološke pa samim tim i identitetske postulate svog Bošnjačkog naroda. Safet Hadrović-Vrbički kao da je proistekao iz misli  Fridriha Ničea koji je zapisao: ,,Nije snaga već je trajnost uzvišenog osjećanja ono što čini ljude uzvišenim.”Energičan i dinamičan priređivač Hadrović pokazuje i ukazuje nam na sve značajnije poetske puteve pjesnika različitih generacija od onih koji su prešli na drugu obalu do onih koji u savremenoj poeziji Bošnjaka čine okosnicu savremenog stvaralaštva. U ORFEJIMA BIHORA-od epike do poetike pored autora zastupljeni su: Ibrahim Pačariz-Biočak, Ćamil Sijarić, Alija Džogović, Ibrahim Šahman, Maruf Fetahović, Ismet Rebronja, Murat Ćorović, Fehim Kajević, Avdija Avdić, Avdulah Ramčilović, Braho Adrović, Sadrija Sijarić, Salija Adrović, Ragib Sijarić, Zaim Vesković, Fadil Osmanović, Refik Ličina, Zumber Muratović, Faiz Softić, Rizo Popara, Senka Rastoder, Ferid Muratović, Mirsad Hadrović, Enver Muratović, Nadija Rebronja, Rebeka Čilović i Dijana Tiganj. Tu su i svi oni koji vole Bihor pa su kao gosti antologije uvršteni: Sait Š. Šabotić, Janko Vujisić, Mirsad  Rastoder, Rajko Joličić, Ljiljana Kilibarda i Čedo Baćović.

Antologije imaju funkciju da kanonizuju rad autora i autorki koje antologiziraju i koji su ovdje obuhvaćeni. Pokušaću da odgovorim na pitanje na koji način ova antologija to čini. Sve to govori u prilog činjenici da se antologija ORFEJI BIHORA-od epike do poetike nedvosmisleno pozicionira u bošnjačkoj kulturi i da će predstavljati nezaobilaznu antologiju koja je konstruisala pjesnički uzor za sve buduće antologije ali i decenije književnosti koji su pred Bošnjacima. Posebnu dragocjenost čine esejistički prikazi brojnih autora koji su pronikli u stvaralaštvo Bošnjaka.U raskošnoj poetskoj draguljarnici nalaze se, naravno, najljepše strofe (Bihorskog) emocijama bogatoga, podneblja; razigranosti (n)ove knjige čime doprinose etablirani umjetnici – bardovi, književnosti Bošnjaka ali i mlađi autori novije poetske misli. Izgleda da baš ta komplementarnost, raznolikost motiva i temperamenata, ta zaokružena kontradiktornost forme od koje se niti može, niti hoće pobjeći, čini prevashodnu karkteristiku ove bošnjačke pjesničke antologije i njen je osnovni kvalitet. Upisujući se u uspostavljeni dominantni sistem pjesničkih vrijednosti i opuse i na taj način pomjerila, mogao bih reći čak i „emancipovala“, savremene trendove. Poznato je da je poezija najsloženije često i lično stanje jezika, da njezina trajnost, pa i nastojanje da se – paradoksalno – iz vremena nadmaši i pređe u budućnost sa svim nekada jasnim a nekada zamršenim porukama. Zato se ona uvijek iznova čita, njezini tekstualni i poetski likovi već protokom vremena mijenjaju sliku o sebi govoreći lirskim tančinom o državi, zemlji, porodici, životu, smrti, stradanju, rodnom kraju uvjek razapeti na često mističnim i čudesnim putevima sudbine koja je svakog ponaosob odvela na svoju stranu. Bošnjački narod je u posljednja dva vijeka prošao vrlo složene promjene političkih i kulturnih paradigmi zato kroz poeziju zastupljenih autora i autorki jaku ličnu dozu poezije  daje i izvornost bosanskog jezika zapravo poezija je njihov egzemplar. Španski pjesnik Federiko Garsija Lorka jednom je zapisao: ,,Poetska imaginacija luta i reinkarnira stvari, daje im najčišći smisao i definiše međusobne veze, dosad nepoznate, ali uvijek, uvijek, uvijek raspolažući činjenicama najjasnije i najpreciznije stvarnosti. To je unutar ljudske logike i kontrolisano je razumom, od kojeg se ne može odvojiti.”

Naravno da Safetu Hadroviću-Vrbičkom nije bilo lako kao priređivaču antologije, ORFEJI BIHORA-od epike do poetike pri izboru uvijek se prepliću lične (subjektivne) i objektivne okolnosti. Istina je da antologijski pjesnički individualizam (kod jednog broja autora) razbuđuje, pobuđuje ali i izaziva sijaset referntnih pa i autoreferentnih doživljaja pa se poezija manifestuje kao obrazac ličnog senzibiliteta uz naglašene nostalgične motive, teme i tonove, dok se (kod drugih autora) osjećanja počinju poetski problematizovati više uz egzistencijalne, moderne i postmoderne pojmove, čime se ovi autori bliži više ironičnom i grotesknom, čak i nihilističkom, pristupu same poezije. Ako pažljivije iščitamo poeziju autora i autorki dolazimo do zaključka zapravo činjenice da se narodi mogu najdublje upoznati samo kroz umjetnost pisane riječi, (poeziju) jer upravo ona predstavlja ono najintimnije i najličnije što jedann (Bošnjački) narod može reći o sebi. Takođe, samim uspostavom takvog dijaloga s drugim narodima mogu narodi napredovati jer bez takvog dijaloga oni ostaju uvijek zatvoreni u svoje (koliko god bili veliki ili mali) uske prostore. ORFEJI BIHORA-od epike do poetike prevazilazi sve granice moderne i savremene poezije utičući na savremene kulturološke procese koji su umnogome značajni. Jezik u antologiji ORFEJI BIHORA-od epike do poetike čini vrtlog riječi koja su dinamična i eksplodiraju u bojama, mirisima i teksturama. Mudro promišljena interpunkcija diktira ujednačen ritam. Odolijeva se mogućnosti upadanja u pretjeranu narativnost na štetu liričnosti. Iako sa i  bez klasične strofe i stiha, stihovi su napeti unutrašnjim ritmom, asonancama, aliteracijama, ponavljanjima, nabrajanjima. Uz to, je zanimljiv odabir stilskog postupka dinamičnosti toka misli i rečenica.

Po velikom lingvistu Romanu Jakobsonu, poezija teži metaforskoj osi, a proza metonimijskoj. Svaka od pjesama u ovoj antologiji može se i treba čitati kao odvojena cjelina, one međusobno nisu povezane i ne grade koherentan svijet, ali svakako da odražavaju pogled na svijet koji jeste poseban. Poezija je poezija, između ostalog, zato što zahtijeva posebnu organizaciju teksta. Time ona skreće pažnju na sebe, vrši ono što su formalisti, prevashodno Jakobson, nazvali poetskom funkcijom jezika jer upućuje na način upotrebe jezika. Pjesnici su, osjetivši ovo, počeli da se igraju sa riječima, stihovima i pjesmama. Kroz kulise pojedinih autora povremeno izbija crnilo, nekada sasvim nevidljivo, a nekada samo (ne)jasno čitaočevom umu i iskristalisano u pjesmama.  I pored svog poetičnog i emocionalno nabijenog stila, autori uspijevaju da racionalno pristupe pitanjima svog sopstvenog narativa i identiteta (Bošnjačkog) koji ih gradi. Kroz poeziju autora probljeskuje suptilna rezigniranost, neprilagođenost tempu svijeta i labilan kritički i buntovnički odnos prema zahtjevima savremenog društva. Melanholija, nostalgija, nježna tuga – sve to snažno obavija unutrašnji alter-ego, autora a da ih ne liši transparentnsoti i poleta.

ORFEJI BIHORA – od epike do poetike Safeta Hadrovića-Vrbičkog je primer jednog zdravog i posebnog i na momente ličnog odnosa prema poeziji koja čini tradiciju, kulturu i jezik Bošnjaka. Ova antologija se nasleđuje, ali se na njenim postulatima i osnovama izgrađuje kultura jednog etnosa i etosa. Tu nema prostora bilo kakvim interesima van sfere poezije. ORFEJI BIHORA-od epike do poetike zaslužuje da postane posebno iskustvo mlađih generacija koje žele da preko dodira sa poezijom, se upoznaju sa bogatstvom književno-teorijske, književno-istorijske, pjesničke i univerzalne dimenzije Bošnjaka. Safet Hadrović-Vrbički je priredio respektivno, autentično i za buduće antologičare ali i istraživače nezaobilazno djelo u kulturi Bošnjaka.