Mesari srpske istoriografije

Dragoljub Draža Mihailović je bio ratni zločinac. Dragoljub Draža Mihailović bio je saradnik okupatora. Dragoljub Draža Mihailović bio je izdajnik. To su istorijske činjenice dokazane stotinama dokumenata, stotinama svedočenja i stotinama objavljenih naučnih radova u Srbiji i inostranstvu. To je istorijska istina koja ne sme da se dovede u pitanje. Sve to isto važi za Jugoslovensku vojsku u otadžbini, ravnogorce ili četnike, nazovimo ih kako kod želimo. Stotine i stotine dokumenata, svedočenja, naučnih radova potvrdile su odavno na čijoj su se strani borili, ko im je bio neprijatelj i koji im je bio politički plan. Sve je javno dostupno, arhivi su otvoreni, a puno toga je objavljeno i u digitalnoj formi.

Neumoljivi argumenti

Neslavna istorija četničkog pokreta i njegovog komandanta Draže Mihailovića mogla bi se predstaviti u školskim udžbenicima vrlo jednostavnim rečima. Da imam mogućnost da to uradim, napisao bih: „Jugoslovenska vojska u otadžbini, čiji su predstavnici poznati kao ravnogorci ili četnici pod komandom pukovnika Dragoljuba Mihailovića bila je vojna, rojalistička i nacionalistička organizacija nastala nakon poraza vojske Kraljevine Jugoslavije sa namerom da nastavi borbu protiv okupatora. Njenu oslobodilačku prirodu ubrzo je zamenio oportunistički kolaboracionizam sa snagama Osovine: već tokom jeseni 1941. godine, strahujući da komunisti predstavljaju veću pretnju od samih okupatora, četnici su se opredelili za borbu protiv partizanskog antifašističkog pokreta pod vođstvom Komunističke partije Jugoslavije. U tom cilju sklopili su u više navrata sporazume o aktivnoj saradnji sa nemačkim, italijanskim, ustaškim snagama, kao i sa vladom Milana Nedića protiv njih, a kažnjavali su smrću uhapšene partizane i njihove simpatizere, kroz posebne akcije ili u masakrima kao u selu Vranić blizu Beograda. Istovremeno, razvili su ekstremnu nacionalističku ideologiju koja je bila uzrok etničkih čišćenja i masovnih pokolja uglavnom nad muslimanskim stanovništvom Sandžaka i Bosne i Hercegovine. Potisnute od strane partizanske odnosno Narodnooslobodilačke vojske, četničke snage su se povukle septembra 1944. godine zajedno sa ostalim srpskim kolaboracionistima, štiteći povlačenje nemačke vojske. Istog meseca, pod pritiskom američkih i britanskih saveznika zbog te stalne saradnje sa neprijateljima, kralj Petar Drugi je povukao svaku podršku Dragoljubu Mihailoviću i priznao Josipa Broza Tita kao jedinog legitimnog vođu u oslobodilačkoj borbi, pozivajući sve borce da se stave pod njegovu komandu.“

Vrlo jasno, jednostavno, sve na osnovu pomenutih dokumenata, svedočenja i naučnih radova. Kako je onda moguće da 2024. godine ne samo da se o četnicima govori kao o herojima, o antifašistima, o patriotama? Kako je moguće da mlade generacije rastu u ubeđenju da su oni pozitivan primer i uzor za Srbiju i srpski narod? Kako je moguće da u Srbiji i Republici Srpskoj postoje ulice i spomenici posvećeni četnicima? Kako je moguće da gradonačelnik Beograda može danas da predloži izgradnju spomenika Dragoljubu Mihailoviću u centru Beograda?

Priča nije mnogo komplikovana. Četnička ideologija, upravo kao i mnoge druge nacionalističke ideologije, pa čak i fašističke, preživela je Drugi svetski rat. Njeni ugledni predstavnici otišli su u inostranstvo i nastavili da gaje kult rojalističkih antikomunističkih snaga. Uz to, gajili su i nadu za povratak i uspostavljanje te Velike Srbije o kojoj su mnogi i pre Drugog svetskog rata sanjali, i koju su četnici uprkos nedostatku sopstvene države pokušali da ostvare. Prilika se pojavila krajem osamdesetih godina prošlog veka. U srži ekonomske, političke i društvene krize Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, buknuli su nacionalizmi, i kao uvek u tim situacijama, elite su ih koristile da ostvare svoje ciljeve. Na prvim višestranačkim izborima u Srbiji pojavile su se stranke koje su se javno pozivale na četničko iskustvo i na delo Dragoljuba Mihailovića. Tokom rata u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, taj srpski nacionalizam nastavio je tamo gde su četnici morali da stanu 1945. godine (da: jasno je da je i hrvatski nacionalizam isto uradio, kao i da nije srpski nacionalizam jedini krivac za rat).

Jasno je da sve što se dešava, uključujući i predlog o izgradnji spomenika Draži Mihailoviću, ne treba da iznenađuje. To je samo još jedan čin u procesu normalizacije četničke ideologije koji traje već trideset godina, u kojem istoričari imaju ogromnu odgovornost

Čitava ta decenija odvijala se u duhu nacionalizma: socijalisti na vlasti koristili su ga tu i tamo na vrlo oportunistički način, dok je za opozicije bio jedan od glavnih argumenata u procesu rušenja režima Slobodana Miloševića. Tada je počela ta drastična revizija istorije koja je satanizovala socijalističku Jugoslaviju, komunizam, Tita a glorifikovala Srbiju, monarhizam, četnike i Dražu. Konačan korak u osvajanju političkog, pa i javnog prostora, nacionalizam je učinio pobedom na predsedničkim i parlamentarnim izborima 2000. godine. Nacionalizam je tada osvojio državu, i samim tim moć. Od tog trenutka revizija istorije se institucionalizuje: menjani su zakoni, udžbenici, nazivi ulica. Četnici su rehabilitovani. Tragalo se za posmrtnim ostacima Dragoljuba Mihailovića. Izgrađeni su spomenici četničkim vojvodama. Političko fabrikovanje nove istorije vrlo brzo je uzelo maha.

Mukotrpan rad istoričara

Međutim, da bi se to ostvarilo, bilo je nužno nabaviti jake dokaze o istinitosti svoje prirode. I upravo te dokaze ponudili su istoričari, kroz mukotrpan rad koji su mnogi od njih doživeli kao misiju u svom profesionalnom i privatnom životu. Problem je da strast koju su uložili u taj napor bacila je u senku sve ono što su naučili tokom studija. Naime, u moru publikacija koje su novi istoričari proizveli u cilju pravdanja političke rehabilitacije četnika i Dragoljuba Mihailovića, istorija nije više bila predmet analiza nego je postala fioka u kojoj treba pronaći bilo koji trag koji bi mogao da potvrdi unapred formiranu hipotezu. Ti istoričari su zapravo uvek radili i rade još uvek ono što istoričar ne sme da radi, a to jeste da traga samo za onim dokazima koji će potvrditi njegovu početnu istraživačku tezu, dok ignoriše sve dokaze koji je negiraju. Zato je Draža heroj: jer ti istoričari izoluju i izdvajaju ono što im odgovara i namerno prećutkuju ostalo. I naravno, kao mala deca, uporno ponavljaju svoje laži. Draža je prvi gerilac u Evropi, Draža je antifašista, Draža je priznat vođa i u inostranstvu, Draža je dobar čovek. Notorne laži koje ti istoričari mogu da ponove do besvesti samo u ovoj zemlji (i u Republici Srpskoj), gde politika i istoriografija igraju romantičan valcer dok odgovornost i nauka tonu usled sveobuhvatnog brodoloma sistema vrednosti i profesionalnosti. Za to postoje dva objašnjenja: ili su ti istoričari veoma ograničeni ili se slažu sa nacionalističkom politikom koju zastupaju i koju je zastupao njihov heroj Dragoljub Mihailović. A iako bi bilo od velike utehe da je prvi odgovor tačan, nažalost velika je verovatnoća da zec leži u drugom odgovoru. Jer, kad pogledate stavove tih istoričara o ratovima devedesetih, uglavnom ćete naići na veličanje „heroja“ generala Ratka Mladića, odnosno novog Dragoljuba Mihailovića, kao da se ne radi o zločincu osuđenom zbog genocida, nego o oslobodiocu i patrioti.

Ako uzmemo u obzir sve to, jasno je da sve što se dešava, uključujući i predlog o izgradnji spomenika Draži Mihailoviću, ne treba da iznenađuje. To je samo još jedan čin u procesu normalizacije četničke ideologije koji traje već trideset godina, u kojem istoričari imaju ogromnu odgovornost: svojim političkim, a nenaučnim delovanjem, masakrirali su srpsku istoriografiju. Unakazili su boginju Klio, muzu zaštitnicu istorije, i od te istorije napravili tabloidno pisanje koje ne poštuje nikakvu metodologiju niti pravila struke. Sigurno će se ti istoričari takmičiti ko će da napiše rečenicu za ploču koja će (pretpostavljam) biti postavljena pored budućeg spomenika Draži. Moj savet je da izaberu neki njegov slavni citat. Mogao bi da bude: „U Sandžaku smo sve Turke po selima likvidirali sem po varošicama“ (Depeša Draže Mihailovića od 18. februara 1943).