MARKO ŠPADIJER-POSVEĆENOST U BORBI ZA OČUVANJE IDENTITETA

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista

Cetinje i Crna Gora vječiti simboli slobode i patriotizma kako juče tako danas i sjutra. Kažu da ne možemo birati mjesto đe ćemo prvi put otvoriti svoje oči kada se rodimo. Sva ta magija vjekova isprepletena na ljutom kršu Cetinja i Crne Gore, davala je i daje neke od najvećih intelektualca, slikara, pisaca, glumaca, akademika, briljantnih istraživača i brojnih drugih. U toj plejadi velikana koje je grad Cetinje dalo ponosno stoji i ime Marka Špadijera. Marko Špadijer je rođen 1938. godine na Cetinju. Gimnaziju je završio na Cetinju, a Filološki fakultet u Beogradu (grupa svjetska književnost). I danas kada gazi više od osam decenija života i više od pola vijeka učešća u javno-društveno-političkom životu Crne Gore predstavlja jednog od najjznačajnih intelektualnih titana koji plijeni svojom harizmom i riječju koja se zove Crna Gore. Pripada onoj intelektualnoj eliti  koja je svih ovih decenija ispisala najljepše stranice naše države i novije istorije. Duboko uvjeren i principijelan svjestan da se jedino obrazovanjem, napredovanjem, strpljivim radom može u životu pokazati etička i humanistička načela nauke kao jednog od najrelevantnjih pokazatelja vrijednosti.

Marko Špadijer je počeo da radi kao vrlo mlad bibliotekar u Nacionalnoj biblioteci Crne Gore na Cetinju (1963–1970)  bio je glavni urednik izdavačkog reduzeća „Obod“. Radio je kao glavni i odgovorni urednik revije „Ovdje“ (1970–1974). Prihvatio se obaveze da sa S. Durutovićem pokrene dnevno izlaženje „Pobjede“ i bio zamjenik, pa glavni urednik i direktor dnevnog lista „Pobjeda“ (1974–1982). Potom je obavljao visoke partijske funkcije u Centralnom komitetu SK CG i na kraju radio kao predśednik Republičkog društvenog savjeta za odnose sa inostranstvom (1988–1990). Na sopstveni zahtjev je penzionisan. Tokom svoje plodnonosne karijere Marko Špadijer je biran na više društvenih funkcija. Bio je predśednik OO Saveza omladine Cetinja, član Univerzitetskog odbora Saveza studenata Beogradskog univerziteta, poslanik Skupštine Crne Gore, član Predśedništva Centralnog komiteta CK SK Crne Gore. Dao je ostavku na partijske funkcije 1987. zbog neslaganja O CRNOGORSKOM NACIONALNOM PITANJU.

            Veoma je brzo uvidio nadolazak opasnosti velikosrpske politike sa početka devedestih ratova, proganjanja, stradanja,  i pogubnog dejstva te i takve politike prema Crnoj Gori. Shvatio je da jedino kroz značajnje publikacije, knjige, simpozijume, okrugle stolove, naučno-istraživački rad, javne nastupe mora se pokazati suština CRNOGORSKOG PITANJA i uticati se na očuvanje crnogorskog identiteta kao suštinskog činioca obnavljanja državnosti Crne Gore. Pored toga duboko je svjestan da pitanje identiteta čine i crnogorski jezik i Crnogorska pravoslavna crkva kao stožeri jedinstva u borbi da se zaokruži državnost.  Radio je kao urednik izdavačkog preduzeća Obod, u Pobjedi i Matici crnogorskoj. Jedan je od utemeljivača i redaktora Crnogorske retrospektivne bibliografije (1493–1993); bio je član prve redakcije Enciklopedije Crne Gore. Špadijer je objavio veliki broj publicističkih tekstova uglavnom na teme iz oblasti kulture, društvenih kretanja i identitetskih traganja. Objavio je sljedeće knjige: Crna Gora, ilustrovana monografija u izdanju Jugoslovenske revije iz Beograda 1980. na nekoliko stranih jezika; Diplomatska poslanstva u Kraljevini Crnoj Gori (zajedno sa Stankom Roganovićem) Zagreb 2004, na crnogorskom i engleskom jeziku; Crnogorska raskršća, Zagreb, 2007, izbor iz publikovanih tekstova (1987–2007); Vladimir Popović–Španac, biografska priča o revolucionaru, Zagreb- Cetinje 2012. Njegov plodnonosni rad svih prethodnih decenija bio je duboko poštovan i uvažavan  pa je kao ugledna kulturna i političkia ličnost, bio član mnogobrojnih redakcija i žirija. Između ostalih član žirija za dodjelu Njegoševe nagrade, Trineaestojulske nagrade (dva puta njegov predśednik, 1971. i 2010), žirija Festivala jugoslovenskog filma u Puli, žirija smotre jugoslovenskog TV stvaralaštvo u Portorožu i mnogih drugih, na crnogorskom i jugoslovenskom nivou. Svojim javnim djelovanjem je u svim organizacijama i pokretima koji su se zalagali za mir i toleranciju u vrijeme raspada Jugoslavije i bio beskompromisan borac za suverenu Crnu Goru. Član je Crnogorskog PEN centra. Bio je član Izvršnog odbora Pokreta za nezavisnu, evropsku Crnu Goru.

MATICA CRNOGORSKA NAJZNAČAJNIJA INSTITUCIJA U OČUVANJU IDENTITETA

Kada je osnovana Matica crnogorska dao je nemjerljiv doprinos izgradnji te institucije zato je u periodu od (1993–2013) bio njen generalni sekretar. Pokretač je i glavni urednik časopisa „Matica“ koji izlazi od 2000. godine. U samom časopisu ,,Matica“ prezentovane su neke od najznačajnih stranica crnogorske istoriografije koje su često bile nepoznate i nedostupne široj javnosti, predstavljena je crnogorska kulturna scena i mreža ne samo kod nas nego i širom Evrope. Skrenuta je pažnja na pitanja od vitalnog intresa i značaja na jačanju i očuvanju crnogorskog identiteta. Njena prosvjetiteljska misija i vizija traje i dan danas u brojnim segmentima. Rijetko je koja institucija u Crnoj Gori sa toliko posvećenosti iznjedrila i dala neka od najznačajnih književnih, publicističkih, istorijskih, kulturoloških i nacionalnih tema ali i imena. Na njenim stranicama pisali su i još uvijek pišu oni koji čine samu esenciju crnogorskog kulturnog miljea. ,,Matica“ je bila i ostala onaj najjači branik na uvijek nemirnim crnogorskim putevima i raskršćima. Njena redakcija nije nikada pokleknula ili izdala intrese Crne Gore, već je čvrsto stojala iza svojih principa i uvjerenja onim što je najjače i najrelevantnije u svakoj kulturološkoj borbi a to je jezik činjenica koji se ne može osporiti. Visoki dometi stručnih, naučnih i publicističkih radova i  rasprava, jasan stil, crnogorski jezik, čine suštinu Maticinih izdanja. Rad Matice crnogorske je primjer koji je trebalo slijediti i primjer na kome je trebalo istrajati svih ovih godina. Pored toga Matica crnogorska se pokazala kao najjači oponent brojnim falsifikatima i mitovima koji su dolazili sa strane velikosrpskih nacionalističkih krugova i njihovih obmana kao ,,jedinih argumenata.“ U Matici crnogorskoj djeluje snažna grupa crnogorskih književnika i intelektualaca, koja ovu instituciju čini našom nacionalnom ustanovom i ponosnim simbolom koji ne samo proučava i posmatra kroz što sve prolazi crnogorski narod, nego i značajno utiče na ove procese. Matica crnogorska je osnovana 1993. godine oda tada pa do danas proživljavala je sve uspjehe i padove, sve nade i sumnje, sva razočaranja i uspone kroz koje je prolazio crnogorski narod ali i građani Crne Gore kroz posljednje tri decenije Matica crnogorska je tako ugrađena u intelektualnu i moralnu svijest crnogorskog naroda. Ona je naša svijest i savjest i dala je nemjerljiv doprinos obnavljanju državnosti Crne Gore tog zlatnog 21. maja. 2006. godine.

Ponosan na to što je Marko Špadijer ali ne samo on već i brojni i značajni intelektualci Crne Gore su dali svoj doprinos kroz stvaranje ove reprezentativne institucije koja nam svima služi na ponos i čast. U vremenu različitih društveno-političkih struktura i globalnih problema koji potresaju Evropu, čuvanje crnogorskog nacionalnog identiteta jedan je od ključnih zadataka u borbi za crnogorski narod. Jer crnogorski nacionalni identitet čini istovremeno suštinu naše indivudualne jedinstvenosti kao i naš zajednički cilj zahvaljujući kome kao nacija gajimo najjače emocije ali i sudbinu koja je pred nama. Maticin rad ima svojevrsnu i prosvjetiteljsku i pedagošku misiju koja je usmjerena ka mlađim generacijama kako bi kao samosvjesni pojedinci, kroz svoj identitetski ali i multikulturalni dijalog bili otvoreni prema drugima ali i ponosni na svoju posebnost. Zbog toga Matica crnogorska ima posebnu ulogu koja je i čini posebnom.

Marko Špadijer svojom harizmatičkom ličnošću, erudicijom, prinncipijelnošću i jakim i nepokolebljivim stavom pokazuje nam kakvi treba da su intelektualci. Jer vjerovati u sebe je vjerovati i u ideju slobode, prosperiteta, snagu argumenata u borbi za očuvanje naše jedine države. Kroz njegove javne nastupe evidentna je  suptilnost njegovih misli, ljubaznosti i šarma, ali i kritičkih tonova – njegova elegancija ovog izuzetnog intelektualnog i doajena u pristupu i držanju čini ga svojstvenim. Marko Špadijer je bio i ostao  jedan od najjsjajnih svetionika. Špadijer se sam  naučno izgrađivao i sam nadograđivao svoju liičnost, njegov svijet i njegove vizije i u aktuelnom trenutku  čine jake intelektualne domete i postulate. Marko Špadijer je intelektualac u najčasnijem smislu odbrane moralnosti i humane vizije budućnosti, Crne Gore. Špadijer se od samog početka teških devedesetih jasno definisao  kao svoj, prepoznatljiv i originalan autor, sa jasnim političkim identitetom. Znam da ovaj moj lični doživljaj  nosi sopstveni pečat,  ma koliko on za nekoga bio subjektivan, ili objektivan. Markov briljantan um se definiše po značajnom poznavanju istorije, sociologije, filozofije i etike i on pripada jednom od najjznačajnih indipendista koje je Crna Gora dala. To su jednostavno intelektualci koji ne idu u korak sa vremenom i prostorom već su ispred njega. Njegov ugled, znanje, intelekt i iskustvo a posebno energija treba da budu primjer mnogim mlađim generacijama kako istrajati na putu koji se zove slobodan intelektualac odan državi Crnoj Gori. Hose Ortega i Gaset, španski filozof, esejista i blistavi mislilac (1883-1955) koji u svojoj knjizi eseja ,,Posmatrač“ piše: ,, Ne postaje se Intelektualac sa ciljem da se zgrne novac, stekne slava, ili ne potone na uskovitlanoj pučini kolektiviteta. Neko je Intelektualac zbog samog sebe, uprkos samom sebi, protiv samog sebe. Neizlječivo.“