„Evropa sad 2“ je značajan rizik za javne finansije

Mjere Fiskalne strategije kojima je Vlada podigla minimalnu zaradu i prepolovila doprinose za Fond PIO, predstavljaju značajan rizik za javne finansije, uprkos određenim kompenzatornim mjerama i programu ubrzanih investicija – ocijenjeno je u izvještaju Evropske komisije (EK) za Crnu Goru za ovu godinu.

Ukazuju da su smjernice iz Zaključka ekonomskog i finansijskog dijaloga iz maja prošle godine djelimično sprovedene, te da jeste ostvaren napredak kada je riječ o poboljšanju bilansa budžeta i stvaranju pravnog osnova za osnivanje Fiskalnog savjeta, ali da su strukturne reforme u dijelu upravljanja državnih preduzeća bile ograničene.

“Ekonomski rast u 2023. godini je nastavljen, a procjenjuje se da je rast BDP-a iznosio šest odsto, što je nešto ispod stope rasta iz 2022. godine kada je bio 6,4 odsto. Ekonomski rast je uglavnom podstaknut izvozom usluga i ličnom potrošnjom, imajući u vidu veliki priliv državljana Rusije, Ukrajine i Turske. Dodatna podrška došla je od oporavka investicija i javne potrošnje. Snažan rast izvoza, zahvaljujući dobroj turističkoj sezoni, zajedno sa znatnim usporavanjem rasta uvoza, doprinio je pozitivnom učinku neto izvoza na rast BDP-a”, navode u izvještaju i dodaju da je ekonomija u prvom kvartalu ove godine porasla na 4,4 odsto na godišnjem nivou zahvaljujući domaćoj tražnji.

Rast BDP-a

Iz EK ocjenjuju da je trogodišnji rast BDP-a po glavi stanovnika kupovnu moć podigla na 52 odsto prosjeka u EU u prošloj godini.

“Deficit tekućeg računa smanjen je na 11,6 odsto BDP-a u 2023. godini, zahvaljujući snažnoj turističkoj sezoni i sporijem rastu uvoza. Rast izvoza usluga nadoknadio je pad izvoza robe, uzrokovan slabijim izvozom aluminijuma. Rast ukupnog uvoza, koji je znatno veći od izvoza, usporen je na 8,3 odsto u 2023, nakon izuzetnog povećanja od 43 odsto prethodne godine. Ukupan trgovinski deficit smanjen je za tri procentna poena, na 18,8 odsto BDP-a u 2023. godini”, stoji u izvještaju EK.

Više od polovine deficita, kako se navodi, finansirano je iz priliva stranih direktnih investicija (SDI) prošle godine, a ostatak iz rezervi. Registrovan je pad neto priliva SDI za 45 odsto u prošloj godini koji je činio 6,3 odsto BDP-a, u najvećem dijelu u sektoru nekretnina. EK je ukazala da je trend pada inflacije iz prošle nastavljen i u ovoj godini, sa 16,2 odsto u januaru prošle godine na 4,3 odsto u decembru, dok je godišnja iznosila 8,9 odsto.

“Pad inflacije uzrokovan je smanjenjem cijena energenata i hrane na globalnom nivou, kao i pooštravanjem monetarne politike u eurozoni, iako su na inflaciju uticale mjere povećanja plata i penzija. U martu i aprilu 2024. inflacija se ponovo povećala na 5,5 odsto na godišnjem nivou, ali se smanjila na 3,5 odsto u julu”, stoji u izvještaju EK.

Javni dug

Iz EK ukazuju da je udio javnog duga smanjen prošle godine, ali da Crnu Goru čekaju velike obaveze u servisiranju dugova u narednom periodu, što u kombinaciji sa novim mjerama, ukazuje na ranjivost i

potrebu za kompenzatornim mjerama. Na kraju prošle godine udio javnog duga u BDP smanjen je na 59,3 odsto u odnosu na 68 odsto godinu ranije. To je, kako ocjenjuju, rezultat visokog nominalnog rasta BDP-a i djelimične upotrebe depozita za otplatu dospjelih dugova.

“Zahvaljujući dobrom fiskalnom učinku u 2023. godini, stanje depozita povećano je na 2,3 odsto BDP-a na kraju 2023, u odnosu na 1,9 odsto prethodne godine. Dugovi koji dospijevaju ove i iduće godine, a koji iznose 7,6 odsto i 11 odsto BDP-a, zahtijevaće značajno novo zaduženje”, ukazuju iz EK.

Ocjenjuju da je makroekonomski okvir ograničen nedostatkom autonomne monetarne politike, te da je fiskalna politika glavni alat za upravljanje agregatnom tražnjom.

“Imajući u vidu ranjivost uslovljenu velikim zaduženjima, te velike finansijske izdatke koje će izazvati program „Evropa sad 2“, neophodno je odgovorno fiskalno upravljanje sa kompenzacionim mjerama uz stroži fiskalni pristup”, smatraju u EK.

Iako konstatuju da su nastavljeni napori na poboljšanju biznis okruženja, iz EK ukazuju da je siva ekonomija i dalje značajna prepreka za konkurentnost Crne Gore.

U martu 2024. godine Savjet za konkurentnost je usvojio akcioni plan s ciljem da do 2026. godine ukloni 11 ključnih biznis barijera. Razvoj kompanija je otežan zbog sive ekonomije, neefikasne administracije, pretjerane kompleksnosti pravnog okvira i administrativnih prepreka u vezi sa parafiskalnim nametima, te zbog nedovoljno kvalitetnih e-usluga- ukazuju iz EK dodajući da su među barijerama i nedovoljna transparentnost u donošenju odluka, proizvoljno tumačenje zakona i ograničen pristup finansijama za mikro i mala preduzeća.

Vlada je, kako navode, usvojila program za borbu protiv sive ekonomije uz mjere za suzbijanje izbjegavanja poreza, ali EK ocjenjuje da nedostaje mehanizam za praćenje realizacije tih mjera.

Upravljanje državnim preduzećima

Kada je riječ o upravljanju državnim preduzećima, iz EK navode da je neophodna transformacija upravljačkih struktura uz smanjenje političkog uticaja, čime bi se smanjili i fiskalni rizici. Bankarski sektor je, ocjenjuju, dobro kapitalizovan i likvidan, situacija na tržištu rada se poboljšala, ali strukturalni problemi su i dalje tu.

Iz EK ocjenjuju da bi Crna Gora, u cilju unapređenja funkcionisanja tržišne privrede, trebalo da usvoji i sprovede dodatne fiskalne mjere, što bi pomoglo postizanju budžetskog deficita ispod tri odsto bruto domaćeg proizvoda (BDP) i koeficijenta javnog duga koji se približava 60 odsto BDP-a do 2026. godine. Data je preporuka da se implementira Zakon o budžetu i fiskalnoj odgovornosti kada je riječ o formiranju Fiskalnog savjeta, uz obezbjeđivanje pune transparentnosti u izboru članova.

EK smatra da je Crna Gora ostvarila ograničen napredak kada je riječ o konkurentnosti u okviru EU, te da je umjereno spremna da se nosi sa pritiskom konkurencije. Ocijenjeno je da bi Crna Gora trebalo da usvoji novi zakon o zaštiti konkurenciji i kontroli državne pomoći, kako bi se uskladili sa EU tekovinom.