DVORSKI TRG-KADA SE „SMRTI PODVALJUJE“ A ISTORIJA PONAVLJA

(Roman Dvorski trg, drugo izdanje na crnogorskom jeziku, izvorni naziv „Smrti se podvaljuje“, izdavač Fraktura, Zaprešić, Hrvatska, 2025)

Piše: Božidar PROROČIĆ, kniževnik i publicista

 Roman „Dvorski trg“ istaknutog crnogorskog književnika i montenegriste Milorada-Mija Popovića doživio je svoje drugo izdanje, čime se još jednom potvrđuje značaj ovog djela u savremenoj crnogorskoj književnosti. Podnaslov prvog izdanja, Smrti se podvaljuje, koji je ujedno bio i izvorni naziv romana, ostavlja snažan utisak i nagovještava duboku analizu političkih i društvenih previranja koja su oblikovala sudbinu Cetinja i Crne Gore. Ovim djelom Popović ne samo da ispisuje literarni omaž prijestonici već se upušta u kompleksnu dekonstrukciju crnogorskog identiteta, istorijskih lomova i ličnih tragedija koje su isprepletane sa velikim političkim igrama i međunarodnim intrigama.

Roman je podijeljen na dvanaest poglavlja: Tišina, Cetinjska hronika, Nagib, Ludi princ, Smrti se podvaljuje, Ruske veze, Sep, Gorski car, Štedimlija, Zavjera, Špijunima svi podvaljuju, a svako od njih donosi novu perspektivu i novi sloj priče koji čitaoca vodi kroz istorijske i imaginarne tokove crnogorske prošlosti i sadašnjosti. Već samim naslovima ovih poglavlja može se naslutiti da Popović kroz narativ istražuje veoma važne momente crnogorske istorije, ali i ukazuje na zamršene odnose unutar društva, đe se stvarnost i fikcija stapaju u literarni mozaik koji je u isto vrijeme i romaneskna rekonstrukcija prošlih vremena i savremeni politički komentar.

Cetinje, kao vječni simbol crnogorske državnosti i kulturnog identiteta, stoji u centru ovog romana. Dvorski trg, kao mitski i stvarni prostor, nije samo mjesto odvijanja romana, već i metafora crnogorskog istorijskog i političkog usuda. Popović ga prikazuje kao poprište velikih odluka i još većih prevara, đe se kroz vjekove odigravala borba između slobode i podaništva, između hrabrosti i izdaje, između iluzija i surove realnosti. Kroz istoriju, Cetinje je bilo i prijestonica i pozornica, mjesto đe su se rađale i urušavale dinastije, đe su se kovali planovi i smišljale zavjere, đe su se snovi o suverenitetu i slobodi sudarali sa geopolitičkim interesima velikih sila.

Popovićev stil je oštar, precizan, bogat simbolikom i intertekstualnim referencama. Njegova naracija je u isto vrijeme realistična i poetska, protkana ironijom i filozofskim razmišljanjima ali i porukama o smislu istorijskih događaja. Romanom Dvorski trg, Popović ulazi u dijalog sa velikim piscima crnogorske prošlosti, ali ga istovremeno modernizuje i prilagođava savremenom kontekstu. Njegova vizija prošlosti nije nostalgična, već kritička on ne glorifikuje mitove već ih dekonstruiše, ne gradi kult ličnosti već propituje sudbine pojedinaca u vrtlogu velikih događaja. Posebno je zanimljivo kako Popović isprepliće fikcionalne likove s istorijskim figurama, stvarajući time jedinstveni narativ koji balansira između dokumentarnog i imaginarnog. Likovi poput „Ludog princa“ ili “Gorskog cara” evociraju poznate ličnosti iz prošlosti, ali autor im daje novi literarni okvir, koristeći ih kao simbole određenih epoha i ideoloških paradigmi. Kroz ovu tehniku, on uspijeva prikazati ne samo prošlost Cetinja i Crne Gore već i univerzalne mehanizme moći, manipulacije i političkih intriga. Naslov drugog izdanja, Dvorski trg, sam po sebi nosi višeslojnu simboliku. Dvorski trg je i metafora političkog teatra, mjesta đe se odlučivalo o sudbini naroda, ali i mjesta đe su se odvijale najskrovitije političke igre. U tom smislu, roman se može čitati i kao politički triler, istorijski roman, pa čak i kao filozofska rasprava o sudbini malih naroda u raljama velikih sila.

Kada se sagleda cjelokupna struktura i tematska okosnica romana, može se zaključiti da Popović uspijeva da na majstorski način spoji različite književne žanrove i perspektive u jedinstveno djelo koje istovremeno funkcioniše kao istorijska freska, politička satira i lična ispovijest. Njegova posvećenost detaljima, sposobnost da kroz dijaloge oživi duh prošlih vremena i precizna analiza istorijskih događaja čine ovaj roman jednim od najvažnijih savremenih književnih ostvarenja u Crnoj Gori. Konačno, Dvorski trg nije samo priča o Cetinju i Crnoj Gori, već i univerzalna priča o vlasti, izdaji, iluzijama i stvarnosti. To je roman koji nas podsjeća da je istorija uvijek složena, i što je najvažnije, otvorena za interpretaciju.

Roman Dvorski trg Milorada-Mija Popovića odlikuje se bogatstvom intertekstualnih referenci, oslanjajući se na misli i ideje velikih filozofa, pjesnika i književnika. Popovićev stil ne funkcioniše u izolaciji naprotiv, on gradi dijalog sa prethodnim generacijama intelektualaca, čineći njegovo djelo slojevitim i otvorenim za različite interpretacije. Kroz stranice ovog romana prožimaju se citati i aluzije na klasične i savremene autore, od onih koji su oblikovali evropsku filozofsku misao do pisaca koji su svojim djelima ostavili neizbrisiv trag u crnogorskoj i svjetskoj književnosti. Ovi referencijalni slojevi  služe za dublje razumijevanje tematskog okvira u kojem se roman kreće pitanje istine i obmane, moći i ideologije, istorije i njenog tumačenja.

Posebno je zanimljivo kako Popović koristi citate da bi naglasio kontrast između ideala i realnosti. Njegovi junaci često izgovaraju ili reflektuju misli velikih mislilaca, čime autor provocira čitaoca da se zapita koliko je ta prošlost, ispisana rukom pobjednika, zapravo istinita. Kroz prizmu ovih citata, istorija u Dvorskom trgu postaje ne samo arena sukoba već i prostor u kojem se odigrava vječita borba između fikcije i činjenica, između političkog narativa i onoga što ostaje skriveno u sjenkama dvorskih odaja. Oslanjajući se na filozofske i književne gigante, Popović istovremeno gradi i dekonstruiše mitove o crnogorskoj prošlosti, otkrivajući njene složene i često bolne istine.

Ono što je itekako važno napomenuti jeste da su svoje viđenje romana Dvorski trg dali eminentni književnici Miljenko Jergović i Miraš Martinović, čime je dodatno potvrđena literarna vrijednost i značaj ovog djela. Njihove analize i komentari otkrivaju dublje slojeve Popovićeve naracije i kontekstualizuju ga u širem regionalnom i književnom okviru. Miljenko Jergović u svom osvrtu ističe da je Dvorski trg roman koji se kreće na tankoj granici između faktografskog i imaginarnog, između dokumentarne preciznosti i književne nadgradnje. On ga opisuje kao pripovijest, raspravu i esej, u kojem je autor suočen sa vlastitom istorijom i prošlošću svog naroda. Posebno je zanimljivo njegovo zapažanje da su u roman upletene različite biografije, među kojima je i Danilo Kiš, ali da nijedna od njih nije do kraja dovršena baš kao ni priča o Crnoj Gori, koja se neprestano oblikuje kroz novo čitanje i interpretaciju. Jergovićeva završna misao „da bi priča bila dovršena, potrebno bi bilo da se smrti ne podvaljuje“ snažno korespondira sa suštinskim narativnim slojem Popovićevog romana istorija je neprekidna igra podvala, a istina ostaje vječito nedorečena.

Sa druge strane, Miraš Martinović Dvorski trg posmatra kao djelo koje kroz istorijsko promišljanje dostiže literarnu bezvremenost. On u Popovićevom pisanju vidi sistem ogledala u kojem se reflektuju različita vremena, prošlost i sadašnjost, dubine i visine ljudske sudbine. Njegova metafora “Pišući o gradu – Knjiga postade Grad!“ na najbolji način sumira Popovićevu moć da kroz književnost oživi Cetinje i učini ga ne samo pozornicom istorijskih događaja, već i samostalnim književnim likom, čije se značenje konstantno mijenja i nadograđuje. Dvorski trg nije samo roman o jednom prostoru i njegovim ljudima to je djelo koje preispituje granice između mita i stvarnosti, između prošlosti koja je već ispričana i one koja se tek konstruše kroz nove interpretacije. Popović ne nudi konačne odgovore, već čitaoca upućuje na dijalog sa istorijom, sa sobom i sa samom književnošću. Upravo u tome leži njegova snaga  u sposobnosti da kroz književnu naraciju rasvijetli ono što zvanične istorije često prećutkuju i da kroz podvale smrti otkrije pravu suštinu života.