Dva mitropolita SPC u Crnoj Gori – odmazda Beograda prema Joanikiju

Odluka Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve da episkop budimljansko-nikšićki Metodije dobije titulu mitropolita nikšićko-budimljanskog je istorijski presedan koji najavljuje tektonske poremećaje u Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori. Iako se Sinod još nije zvanično oglasio, očekuje se da shodno crkvenom kanonu i Episkopija budimljansko-nikšička bude uzdignuta na nivo mitropolije.

Time Crna Gora po prvi put u istoriji ima dva mitropolita SPC – što je presedan i dodatni čin razvodnjavanja autoriteta Mitropolije crnogorsko-primorske i njenog poglavara Joanikija. Metodije je odlukom Sinoda potpuno izjednačen sa Joanikijem, jer je, prema saznanjima Pobjede, dobio i titulu arhiepiskopa nikšićkog – istu titulu koju ima Joanikije koji je arhiepiskop cetinjski. U Crnoj Gori sada imamo dva ravnopravna mitropolita i dva episkopa čime je definitivno zatvorena mogućnost za obnovu Episkopskog savjeta.

CRVENA LINIJA

Iako je na formalnom nivou ovo predstavljeno kao dio šire reforme, kontekstualno se, prema saznanjima Pobjede, sve više tumači kao politički čin kazne i prema Joanikiju.

– Zna se ko je prvi i pravi mitropolit – rekao je Pobjedi izvor blizak MCP. Da li je sada zaista tako? Slagalica vremenskih događaja je kristalno jasna: Očigledno je da je Joanikijeva podrška studentima bila crvena linija za Beograd.

Prema više izvora Pobjede, ova očigledna degradacija MCP i Joanikija nije slučajna. Naime, Joanikije je nedavno javno i simbolički podržao studente u Srbiji, koji su protestovali protiv politike zvaničnog Beograda – što je u Patrijaršiji, a posebno u krugovima bliskim vlastima u Srbiji, protumačeno kao neprihvatljiv politički ispad. Nakon što je Joanikije danima prolazio kroz ,,toplog zeca“ kroz beogradske tabloide stigla je konkretna odmazda: mitropolit MCP prvi put u istoriji SPC nije jedini mitropolit u Crnoj Gori već ih ima dva i to drugi u liku Metodija Ostojića, koji je poznat po izrazitoj naklonosti prema beogradskom režimu.

Iako u ideološkom smislu, pogotovo kada je u pitanju istorijski revizionizam i odnos prema četničkom pokretu, nema razlike između sada već dva mitropolita. Joanikije, koji je kao nasljednik Amfilohija ipak pokušavao da očuva izvornu autonomiju MCP unutar SPC, sada je, čini se, doživio institucionalni udar koji ima za cilj da ga lično i hijerarhijski značajno oslabi. Slična sudbina očekuje i ostale potpisnike u prvom redu episkopa Grigorija.

URUŠENO AMFILOHIJEVO NASLEĐE

Već godinama unazad svjedočimo pokušajima da se nasljeđe Amfilohija Radovića relativizuje i izbriše. Njegova ideja da MCP ima određeni stepen posebnosti, pa čak i korake ka obnovi autokefalnosti, nije bila prihvatljiva za centralu SPC u Beogradu.

Nakon njegove smrti, kroz uklanjanje titula, promjene unutar Mitropolije i sada ovo formalno urušavanje njenog ranga, postaje očigledno da SPC sistematski pokušava da svede MCP na ,,običnu eparhiju“ – i simbolično i stvarno.

Ove promjene u SPC treba posmatrati ne samo kao crkvenu reformu, već kao dio šireg političko-identitetskog sukoba u Crnoj Gori. Dovođenjem još jednog mitropolita u Crnu Goru, razvodnjava se uticaj MCP i otežava svaki pokušaj artikulacije posebnosti crkvenog identiteta u Crnoj Gori unutar SPC i definitivno zatvara svaka priča o Pravoslavnoj crkvi što je temeljno Amfilohijevo nasljeđe. Istovremeno, Joanikije biva kažnjen zbog ,,neposlušnosti“ Beogradu, čime SPC šalje jasnu poruku – svako odstupanje od centralizovane, patrijarhalno-političke linije, biće sankcionisano.

Urušavanje autonomije MCP i obračun sa autonomaškim kadrom traju od Amfilohijeve smrti. Odluke Svetog arhijerejskog sinoda SPC iz maja 2024. godine, kojima je došlo do masovnog unapređenja episkopa u mitropolite i arhiepiskope, njih čak 18, predstavljaju institucionalni tektonski poremećaj unutar Srpske pravoslavne crkve. Istovremeno, one nose snažan politički odjek u Crnoj Gori, posebno u kontekstu odnosa centrale SPC prema Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, njenom aktuelnom poglavaru mitropolitu Joanikiju i nasljeđu pokojnog mitropolita Amfilohija Radovića. Najupadljiviji rezultat ove reforme jeste da se MCP, koja je godinama – posebno pod Amfilohijem – bila druga po značaju u SPC (odmah iza Patrijaršije), sada nalazi tek na 16. mjestu po značaju unutar nove hijerarhije. Sada je njen značaj još manji imajući u vidu uvođenje novog mitropolita. Disciplinovanje Joanikija je ključni motiv takvog poteza Beogradske patrijaršije. Neka se pripremi Grigorije.