ĐERĐ NOC MARTINI – ULCINJSKI PEJZAŽI I UNUTRAŠNJA POETIKA (1945-2012)

Piše: Božidar PROROČIĆ, književnik i publicista

 Ulcinj, drevni grad na obali Jadrana, oduvijek je bio nepresušan izvor inspiracije za umjetnike. Njegova istorija, satkana u susretima civilizacija, različitosti kultura i neponovljivoj igri svjetla na vodi, oblikovala je poseban umjetnički senzibilitet među njegovim slikarima. Morski horizonti, tople boje zalazaka sunca, kamene fasade izložene vjekovima vjetru i soli – sve su to elementi koji prožimaju likovno stvaralaštvo Ulcinjana. U tom kontekstu, posebno mjesto zauzima slikar Đerđ Noc Martini, umjetnik koji je svoj život posvetio slikarstvu i pedagoškom radu, ostavljajući dubok trag u vizuelnoj kulturi Crne Gore. Njegovo stvaralaštvo odražava duh Mediterana – spoj realnog i lirskog, prizora iz svakodnevnog života i ekspresivne, ponekad gotovo apstraktne igre boja i oblika. Njegovi rani radovi, inspirisani klasičnim slikarstvom, donose prizore podmorja, intimne portrete i likove gorštaka, dok kasniji opus pokazuje diskretan iskorak ka ekspresionističkom izrazu. Mediteranski kolorit, čisti obrisi i linearna preciznost važne su odlike njegovih kompozicija, koje su uvijek u harmoničnom balansu između asocijativnog i apstraktnog.

Đerđ Noc Martini nije bio samo slikar – bio je i pedagog, odgajajući generacije mladih umjetnika, usmjeravajući ih ka izražavanju kroz vizuelnu umjetnost. Kroz njegov rad odražava se bogatstvo mediteranske duše Ulcinja – grada čije more, nebo i kamen ne prestaju da nadahnjuju likovne stvaraoce. Njegov doprinos likovnoj umjetnosti ne mjeri se samo brojem djela, već i njegovim uticajem na mlade umjetnike i vizuelnu kulturu šireg prostora.

Slika broj 1. Đerđ Noc Martini, umjetnik čije stvaralaštvo odiše dubokom ekspresivnošću i simbolikom, na ovoj slici pokazuje svoju sposobnost da kroz minimalistički pristup prenese složene teme i emocije. Koristeći tehniku kontrasta crne i bijele boje, on stvara snažan vizuelni utisak, đe crna boja simbolizuje prazninu i introspektivnu tjeskobu, dok bijela služi kao medij za naglašavanje detalja i pokretanje vizuelnog dijaloga sa posmatračem. Ovaj odnos svjetlosti i tame evocira unutrašnji svijet pojedinca, ali i univerzalne teme egzistencijalne prirode. Centralni motiv slike je ljudsko lice, prikazano na način koji prelazi granice realističkog portreta. Fragmentacija i složenost oblika naglašavaju osjećaj unutrašnje borbe, introspektivnog preispitivanja i dualnosti ljudske prirode. Lice, sa svojim lebdećim i nadrealnim karakterom, djeluje kao metafora za kolektivnu svijest i individualnu ranjivost. Istovremeno, prisustvo više figura i obrisa oko centralnog lica dodaje slojevitost kompoziciji, sugerišući multiperspektivnost i povezanost čovjeka sa drugima i prirodnim okruženjem.

Ambijentalni elementi u donjem dijelu slike podsjećaju na pejzaž – možda na planinske masive ili talase mora, što je duboko ukorijenjeno u Martinijevom mediteranskom senzibilitetu. Ovi oblici asociraju na prirodu kao vječnu inspiraciju, ali i na harmoničan odnos između asocijativnog i apstraktnog izraza. Način na koji su kolorističke forme postavljene u kompozicijske cjeline svjedoči o autorovoj preciznosti i harmoniji koja karakteriše njegovo stvaralaštvo.

Ekspresionistički elementi na slici dolaze do izražaja kroz deformaciju linija i dramatizaciju izraza. Pogled očiju, koje lebde u prostoru, izaziva osjećaj introspektivne kontemplacije, anksioznosti i mistike. Autor ovđe prelazi granice tradicionalnog slikarstva, koristeći apstraktni pristup da bi stvorio djelo koje posmatrača poziva na dublju analizu i emotivno povezivanje. Ova likovna i tematska višeznačnost otvara prostor za različita tumačenja, istovremeno ostavljajući snažan utisak meditativnog mira i unutrašnje napetosti. Slika Đerđa Noc Martinija nije samo likovni prikaz, već i filozofska refleksija o čovjekovom mjestu u svijetu i njegovoj povezanosti sa prirodom i drugima. Njegovo stvaralaštvo je spoj introspekcije, ekspresionističkog izraza i mediteranskog senzibiliteta, čime on gradi univerzalni jezik koji komunicira sa posmatračem na duboko ličnom nivou. Ova slika predstavlja sintezu klasične orijentacije i savremenog izraza, odražavajući umjetnikov kontinuirani razvoj i istraživanje novih granica likovne umjetnosti. U njenim fragmentima, bojama i obrisima leži priča o složenosti ljudskog iskustva i univerzalnim pitanjima identiteta, introspekcije i odnosa prema svijetu.

Slika broj 2. Đerđa Noc Martinija predstavlja svojevrsnu likovnu ekspresiju u kojoj dominira sinteza pokreta, boje i prostora. Umjetnik se ovđe udaljava od introspektivnih prikaza i okreće se istraživanju energije i dinamike kroz apstraktnu kompoziciju. Na slici su prisutne linije koje se isprepliću, prelaze i nadopunjuju, što sugeriše kontinuirani tok misli i emocija, ali i fizičku aktivnost koja kao da prelazi granice platna. Kombinacija tonova smeđe, bijele, ružičaste i plave boje nosi ritmičku harmoniju, dok spontani potezi kista stvaraju osjećaj slobode i nesputanosti. Centralni lik, stilizovan do nivoa apstrakcije, odaje utisak povezanosti sa nekom vrstom mehaničkog ili simboličkog okvira, koji može predstavljati ciklus života, kreativnosti ili jednostavno svakodnevne procese koje umjetnik preispituje. Plave linije, koje se diskretno protežu kroz kompoziciju, unose notu fluidnosti i asociraju na tok vode ili možda toka energije.

Ova slika reflektuje ne samo likovnu slobodu, već i umjetnikovu fascinaciju interakcijom između ljudskog tijela, pokreta i okruženja. Dinamičnost poteza i tekstura naglašava trenutak spontanosti, đe se čini da je svaki segment slike vođen intuicijom, a ne racionalnim planiranjem. Đerđ Noc Martini ovđe pokazuje svoju sposobnost da kroz apstraktni izražaj komunicira univerzalne ideje o ljudskoj povezanosti s prostorom i vremenom. Slika broj 2 je primjer kako Martinijevo stvaralaštvo transcendira okvire klasične reprezentacije, istražujući nove mogućnosti vizuelnog jezika. Ovo djelo ostavlja snažan utisak ritma, pokreta i vitalnosti, istovremeno pozivajući posmatrača da sopstvenim osjećajem interpretira priču koja se krije iza naizgled haotičnih linija i poteza.

Slika broj 3. Đerđa Noc Martinija donosi suptilan, ali snažan prikaz ljudske forme kroz minimalizam linije i otvorenost interpretacije. Umjetnik koristi jednostavne, fluidne poteze kako bi prikazao fragmente ljudskih figura, naglašavajući njihovu međusobnu povezanost i delikatnost postojanja. Crtež se bazira na ekonomiji izraza – izostanak kolorita omogućava da se fokus usmjeri na dinamiku i sklad linija. Ljudske figure su samo djelimično formirane, što ostavlja prostor posmatraču da vizuelno „dovrši“ kompoziciju, dok istovremeno evocira osjećaj prolaznosti i nedovršenosti koji su svojstveni ljudskom iskustvu. Figura na slici djeluje kao simbol odnosa tijela i prostora, đe tijelo nije samo fizički objekat već i medij komunikacije i izražavanja.

Martinijevo majstorstvo dolazi do izražaja u načinu na koji koristi liniju – ponekad preciznu i čvrstu, a ponekad meku i jedva naznačenu. Time uspijeva da stvori osjećaj ritma i pokreta, kao i da dočara suptilnu energiju koja povezuje figure. Ovaj rad nosi poetski kvalitet, đe svaka linija djeluje kao stih u vizuelnoj pjesmi o ljudskoj bliskosti i interakciji. Slika broj 3 odiše elegancijom jednostavnosti, istovremeno pružajući duboko značenje kroz apstraktnost i fragilnost prikaza. Ovim djelom Đerđ Noc Martini istražuje temeljne aspekte umjetnosti – liniju, prostor i formu – pretvarajući ih u izraz ljudske prisutnosti i suptilne emocionalne rezonance.

Slika broj 4. Đerđa Noc Martinija donosi složenu kompoziciju figura koje se isprepliću u harmoničnom dijalogu između linija i boja. Dominiraju precizni i elegantni potezi crne linije, kojima umjetnik definiše forme tijela, dok se upotrebom ograničenih kolorističkih akcenata – posebno zelenih, crvenih i žutih tonova – unosi dinamika i vizuelni kontrast u minimalistički prikaz. Centralna figura, koja zauzima povišenu poziciju u kompoziciji, odiše smirenošću i autoritetom. Njen položaj i gestovi odražavaju kontemplaciju – promišljanje i razmatranje odnosa sa okolinom i drugim figurama. Upotreba kružnih oblika na licu i donjem dijelu slike unosi element apstrakcije i simbolike, evocirajući ideje univerzalnosti i cikličnosti. Lice bez precizno definisanih crta stvara osjećaj univerzalne ljudskosti, omogućavajući posmatraču da projicira sopstvene interpretacije.

Figuralni raspored odražava međusobnu povezanost i kretanje unutar kompozicije. Svaka figura nosi svoj tok, ali se kolektivno uklapaju u harmoničan vizuelni balans. Kontemplacija kao tema dolazi do izražaja kroz odsustvo dinamike u samim pokretima likova, dok boje i linije služe kao medij za prenošenje misaonog procesa i međuljudskih odnosa. Slika broj 4. istražuje granice između figurativnog i apstraktnog, ukazujući na Martinijev rafinirani osjećaj za prostor, proporciju i emotivni doživljaj. Ona nosi meditativni karakter, pozivajući posmatrača na vlastitu kontemplaciju o prikazanim motivima, kao i o širim temama univerzalne povezanosti i ljudske egzistencije. Ovo djelo istovremeno odiše spokojem i kompleksnošću, pružajući bogato polje za interpretaciju i estetski užitak.

Slika broj 5. Đerđa Noc Martinija odiše atmosferom tišine i kontemplacije. Prikaz žene u interijeru, oblikovan ekspresivnim potezima kista i toplim tonovima, prenosi osjećaj unutrašnjeg promišljanja i smirenosti. Figura, smještena u intimnom prostoru, djeluje kao fokus kompozicije, dok vibrantne boje – plava, žuta i smeđa – stvaraju harmoničan kontrast i dodatno naglašavaju emocionalnu dubinu prizora. Potezi kista su slobodni, ali precizno usmjereni, dajući slici dinamičnu teksturu koja odiše energijom. Plavetnilo haljine dominira, sugerišući spokoj, dok tonovi oker i smeđe stvaraju prizemnu, gotovo zemaljsku atmosferu prostora. Kompozicija je bogata detaljima, od florealnog elementa na lijevoj strani do teksture podloge i sjene, što doprinosi osjećaju realnosti prožetog umjetničkom interpretacijom.

Figura žene prikazana je sa nedovršenim crtama lica, čime se dodatno naglašava univerzalnost prikaza i daje prostor posmatraču da kroz sopstvenu percepciju doživi trenutak prikazan na slici. Postavljanje lika u introspektivnu pozu, uz blage nagibe tijela i gestove koji ne odaju uznemirenost, stvara ambijent kontemplacije. Čini se da figura posmatra ili promišlja, dok ostatak prostora oko nje podržava osjećaj harmonije i introspektivnog mira. Đerđ Noc Martini ovom slikom uspješno prenosi osjećaj unutrašnje ravnoteže kroz suptilnu igru boja, kompozicije i tekstura. Djelo poziva na kontemplaciju, kako o svakodnevnom trenutku tišine, tako i o ljepoti jednostavnosti života koja se nalazi u svakom pokretu i svakom prostoru. Ovo djelo spaja ekspresivnost i lirski ton, ostavljajući dubok utisak na posmatrača.

Slika broj 6. Đerđa Noc Martinija donosi intrigantnu kombinaciju figuralnih i apstraktnih elemenata, u kojoj dominiraju kontemplacija i simbolička višeslojnost. Centralni motiv čine stilizovane ljudske i životinjske figure – zečevi koji djeluju u interakciji sa antropomorfnim oblicima. Ova kompozicija odiše meditativnim karakterom i poziva posmatrača na promišljanje o povezanosti prirodnog i ljudskog svijeta. Pozadina u tonovima plave boje stvara umirujuću atmosferu, dok nježna nijansa oker dominira figurama, dajući osjećaj harmonije i topline. Linije su jednostavne, ali sugestivne, oblikujući likove koji djeluju kao da su u međusobnom dijalogu. Zečevi su smješteni u dinamičnim pozama, dok ljudska figura zadržava statičnost, što dodatno naglašava njihovu različitu, ali komplementarnu ulogu u sceni.

Triangularni elementi iznad centralnog lika unose apstraktni simbolizam i sugerišu hijerarhiju ili duhovnu povezanost unutar kompozicije. Centralna figura djeluje kao osovina kroz koju se prenosi energija, povezujući životinjske elemente sa simboličkim apstrakcijama. Kroz ovu sliku, Đerđ Noc Martini istražuje teme kontemplacije o prirodi, balansirajući između narativnog i apstraktnog izraza. Djelo poziva posmatrača da razmisli o univerzalnim konceptima – o harmoniji, povezanosti i međusobnom razumijevanju među svim oblicima života. Slika nosi poetsku notu, đe svaka linija i svaki oblik prenose priču o miru i jedinstvu, ukazujući na dublju filozofsku refleksiju o svijetu oko nas.

Slika broj 7. Đerđa Noc Martinija nosi snažnu dinamiku kroz apstraktne oblike i teksture koje pozivaju na kontemplaciju o prirodnim procesima i ciklusima života. U ovom djelu, umjetnik koristi kontrastne tonove i slobodan raspored linija kako bi stvorio utisak kretanja, energije i neprestane promjene, što se može interpretirati kao refleksija o unutrašnjem i spoljašnjem svijetu. Slikarstvo u kojem dominiraju tamni tonovi poput crne i sive stvara kontrast sa svjetlijim akcentima – dominirajućim tonovima crvene i žute – što izaziva osjećaj perturbacije, ali takođe i ravnoteže. Geometrijski oblici, krugovi i zakrivljene linije čine osnovu kompozicije, a njihova interakcija stvara osjećaj fluidnosti, ali i čvrste forme. Ovaj vizualni univerzum izgleda kao reflekcija cikličnosti prirode i neprekidne promjene, đe svaki element kompozicije predstavlja fazu ili moment kreativnog procesa. Likovi, apstraktni i stilizovani kao siluete, sugerišu ljudsko prisustvo, ali takođe ostavljaju prostor za sopstvenu interpretaciju, i pozivaju posmatrača da pronađe dublje značenje u svakom segmentu slike. Njihova statičnost i fluidnost stvaraju paradoks, đe se životni otkucaji, pokreti i misli prepliću u jedinstveni ritam. Kroz svoju slobodnu medijaciju linearnog i kolorističkog oblika, slika broj 7 izaziva osjećaj nečega što nije statično, već stalno u toku – prenosi atmosferu procesa, rušenja i rekonstruisanja, pozivajući na kontemplaciju i interpretaciju priče koja je nevidljiva svaki put kada promatramo umjetničko djelo.

Slika broj 7, nastala tehnikom monotipije, demonstrira izuzetnu slobodu poteza i eksperimentisanja Đerđa Noc Martinija u domenu grafičkog izraza. Snažni, gusti nanosi tamne boje stvaraju dramatiku, oblikujući naznake ljudske figure u profilu, dok istovremeno ostavljaju dovoljno prostora za slobodnu interpretaciju. Djeluje kao da se slojevi tamnih mrlja i ekspresivnih linija nadmeću za prevlast, otvarajući dinamičan dijalog između forme i praznine. Ovakav pristup svjedoči o umjetnikovoj sklonosti ka slojevitom prikazu ljudskog lika, u kojem se prepliću sugestivni oblici i fluidne, apstraktne konture. Ljudsko lice, smješteno u tamnoj masi poteza, odiše snažnim emotivnim nabojem, gotovo da se nazire kroz nalete energije i pokreta. Efekat monohromne palete – mahom tamnozelene ili crne – doprinosi dramatičnosti i naglašava kontrast između svjetlosti i tame.

Istovremeno, kompozicija odiše istančanom sinergijom kontrolisanog i spontano oslobođenog gesta: iako su potezi kista naizgled haotični, razmještaj tamnih i svijetlih područja ukazuje na umjetnikovu promišljenost u organizaciji prostora. U nekim segmentima, linije se pretvaraju u meandre, dajući djelu ritmičku komponentu i stvarajući utisak neprekidnog kretanja. Kroz ove apstraktne oblike i ekspresivne poteze, Đerđ Noc Martini sugeriše unutrašnje doživljavanje i emocionalnu dubinu, istovremeno pružajući posmatraču mogućnost lične interpretacije. Slika broj 7 tako ističe umjetnikov kontinuirani interes za preplitanje figurativnog i apstraktnog, materijalnog i duhovnog. Pritom se naziru obrisi i znakovi koji upućuju na ljudsko iskustvo, ali ostavljaju dovoljno slobode za promišljanje o naravi prikazanih oblika. Ovo djelo predstavlja izuzetan spoj izražajne snage i poetskog minimalizma, naglašavajući Martinijevu sklonost ka eksperimentu i suvremenom grafičkom izrazu.

Stvaralaštvo Đerđa Noc Martinija proteže se kroz različite faze i tehnike, ali iz svake njegove slike provejava jedinstveni duh mediteranskog podneblja i autentičan doživljaj ljudske egzistencije. Bilo da se radi o apstraktnim linijama koje sugerišu dinamiku misli ili o toplim, ekspresivnim potezima kista, Đerđ uvijek uspijeva da prenese duboku kontemplaciju o čovjeku i prirodi. Njegova djela, iako često sažeta u minimalističkim obrisima, ističu poetičnost i složenost unutrašnjeg svijeta, preplićući figurativno i apstraktno na način koji traži aktivno uključivanje posmatrača.

Sličan spoj lirske ekspresije i meditativne refleksije može se pronaći i u djelima američkog slikara Caj Tvomblija (1928-2011), naročito u načinu na koji on koristi liniju, prostor i spontani, ali istovremeno promišljeni potez kista. I dok Tvombli u svojim radovima često gradi poetiku iz ogoljenih gestualnih znakova i asocijativnih oblika, Đerđ Noc Martini kombinuje mediteranski kolorit i suptilnu figuraciju, ali obojica posmatraču pružaju prostor za širok dijapazon tumačenja. Kod Tvomblija se primjećuje snažan fokus na emocionalno i simboličko značenje poteza, a upravo je i Martinijev rukopis prožet spontanom igrom boja i linija, iza koje se krije duboki misaoni naboj. Ono što ih naročito povezuje jeste harmonija između ekspresivnog i kontemplativnog, između trenutka nagle inspiracije i pažljivo vođene umjetničke ideje. Tvombli je u stalnoj potrazi za esencijom pokreta, dok je Martinijev pristup obojen autentičnim senzibilitetom Jadrana – spojem lirske ekspresije i duhovne tišine. Kod obojice se osjećaju dublji slojevi značenja, đe je svaka linija ili mrlja boje izvor emocionalne i intelektualne razmjene.

U konačoj suštini, suština Martinijevog opusa ogleda se u neprestanoj potrazi za idealnim balansom između forme i značenja, između aktivnog i tihog razgovora sa životom oko nas. Njegovi radovi, bez obzira na stilsku varijaciju ili motiv, nose prepoznatljiv, „tiho dramatični“ pečat mediteranskog senzibiliteta. Taj harmonični spoj ekspresivnosti i liričnosti, izražen i kroz grafičke eksperimente i kroz klasičnije slikarske tehnike, svrstava Đerđa Noc Martinija u red umjetnika koji su svojim radom oplemenili crnogorsku, ali i širu regionalnu, pa i evropsku likovnu scenu.

Iz bogate biografija Đerđ Noc Martinija izdvajam:

 Đerđ Noc Martini (Noc Martini, Djerdj), slikar i likovni pedagog, rođen je 11. januara 1945. u Štoju (Ulcinj), a preminuo 19. aprila 2012. u Podgorici. Završio je Pedagošku akademiju u Nikšiću, odsjek za Likovno vaspitanje, u klasi profesora Nikole Gvozdenovića-Gvozda. Diplomirao je 1972. na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu, odsjek Slikarstvo, u klasi profesora Đorđa Bošana. Tokom života je studijski boravio u Grčkoj, Španiji, Holandiji, Njemačkoj, Francuskoj, Čehoslovačkoj, Belgiji, Italiji, Rusiji, Sjedinjenim Američkim Državama, Austriji i Albaniji.

Bavio se pedagoškim radom i bio direktor OŠ „Maksim Gorki” u Podgorici. Slikarstvo mu je snažno prožeto mediteranskim uticajem. Rani opus klasične orijentacije inspirisan je ambijentalnim okruženjem i svijetom podmorja, uz portrete prisnog karaktera i likove gorštaka kod kojih je akcenat na fizionomskoj specifičnosti i noti lirske topline. U intimnim prikazima svakodnevnog života nazire se diskretni izmak ka ekspresionizmu. Njegove kolorističke forme čistih obrisa i linearne preciznosti uspostavljaju harmoniju asocijativnog i apstraktnog, čineći da se pejzaž, enterijer i mrtva priroda više naslućuju nego što se direktno vide. Na slikama sa ikoničnim i apstraktnim formama često dominiraju plava i crvena boja, kao simboli mora i mediteranske „vatre” (npr. „Kompozicija”, 1995).

U svom stvaralaštvu istraživao je ravnotežu ravnih i fakturnih površina, definišući ih kontrolisanim gestualnim potezima. Samostalno je izlagao u Herceg Novom, Trebinju, Ulcinju i Titogradu/Podgorici (posthumna retrospektiva u Umjetničkom paviljonu, 2016), a učestvovao je i na brojnim kolektivnim izložbama. Dobio je više nagrada, među kojima su Otkupna nagrada Republičkog sekretarijata za prosvjetu, nauku i kulturu (1980), nagrada na tradicionalnoj izložbi „Likovni umjetnici svome gradu” u Titogradu (1987) i Nagrada „19. decembar” u Podgorici (1995).

Bio je član Udruženja likovnih umjetnika Crne Gore (ULUCG) od 1978. godine i u njemu je obavljao dužnost predsjednika, potpredsjednika i predsjednika Umjetničkog savjeta. Njegov likovni opus predstavlja dragocjeni doprinos crnogorskoj i regionalnoj kulturnoj sceni, spoj klasične inspiracije, mediteranskog senzibiliteta i ekspresionističkog eksperimenta u traganju za autentičnim likovnim jezikom.