Centar gdje bi se liječili pacijenti, ali i okupljali naučnici iz cijelog svijeta

Portal ETV

Piše: dr Sanja Damjanović, bivša ministarka nauke

Jedan od najvećih svjetskih fizičara Hans Joakim Špeht (Hans Joachim Specht) ostavio je snažan pečat i u Crnoj Gori. Upravo je on predložio da SEEIIST (Međunarodni institut za održive tehnologije na prostoru Jugoistočne Evrope) postane akceleratorska istraživačka infrastruktura za terapiju kancera i biomedicinska istraživanja jonima stacio irana u našoj zemlji, projekat koji danas prepoznaje i Evropska komisija.

Profesor Univerziteta u Hajdelbergu i moj mentor, prepoznao je da je SEEIIST neophodan za moderan ekonomski razvoj, ubrzanje inovacione dinamike i, što je najvažnije, za prevenciju odliva talenata – najvećeg ekonomskog gubitka Crne Gore.

Naučno-tehnološki park (NTP) i SEEIIST inicirani su istovremeno, 2017. godine. NTP je već 2019. osnovan, finansijski okvir zatvoren iste godine, tender raspisan, a gradnja započeta u julu 2020. SEEIIST, iako daleko značajniji projekat – dvadeset puta veće površine i sa investicijom od 250 miliona eura, od čega 80% odlazi na najsavremeniju tehnologiju – još čeka realizaciju. Njegova panevropska dimenzija omogućava da se glavnina sredstava obezbijedi iz EU fondova.

Ideja koja je započela u Crnoj Gori

Hans je više puta boravio u Crnoj Gori, a posljednji put 2019. godine na Kick-off događaju SEEIIST-a. Tada je jasno poručio da Jugoistočna Evropa zaslužuje svoju prvu veliku istraživačku infrastrukturu – centar koji će istovremeno liječiti pacijente i okupljati naučnike iz cijelog svijeta.

„SEEIIST nije samo infrastruktura, to je most saradnje i razvoja, projekat koji pokazuje kako nauka može služiti društvu i miru“, govorio je Hans.

Hans je vrlo dobro razumio realnost Crne Gore: na univerzitetima se odvija gotovo isključivo nastava, dok ozbiljnih istraživačkih programa i modernih istraživačkih infrastruktura praktično nema. Upravo zato je insistirao da SEEIIST bude projekat koji će otvoriti vrata istraživanju i inovacijama, privući najbolje mlade ljude iz zemlje i svijeta i povezati ih sa vrhunskim evropskim institutima.

Za njega SEEIIST nije bio samo medicinski i tehnološki centar, već i odgovor na opasni trend odliva mozgova – jer svakog dana Crnu Goru napušti 20 mladih, obrazovanih ljudi.

Pioniri terapije jonima

U tekstovima za CERN Courier Hans je podsjećao da je upravo Evropa prije 30 godina bila pionir u razvoju terapije jonima. Zahvaljujući CERN-u i GSI u Darmštatu nastali su današnji centri u Heidelbergu, Paviji, Marburgu i Wiener Neustadtu, gdje je liječeno hiljade pacijenata.

„Na tim temeljima SEEIIST može graditi novu generaciju akceleratora“, pisao je Hans, ističući da se ne radi samo o ponavljanju postojećeg modela, već o uvođenju

revolucionarnih inovacija – od supravodljivog sinhrotrona i gantrija, do novih metoda isporuke doze za terapiju poput FLASH-a.

Hans je SEEIIST vidio kao strateški odgovor Evrope na ubrzani razvoj Azije, gdje su Japan i Kina već izgradili devet centara za terapiju jonima, a novi su u izgradnji.

„Ako Evropa želi da zadrži lidersku ulogu, mora djelovati sada“, govorio je.

Posebnu vrijednost projekta vidio je u tome što bi SEEIIST bio smješten u Crnoj Gori – zemlji koja simbolizuje susret kultura i most između Balkana i Evrope. Na taj način SEEIIST bi postao ne samo naučni, već i politički i društveni projekat, koji povezuje region.

Nasljeđe i propuštene šanse

Danas SEEIIST okuplja više od 20 istraživačkih centara, četiri klinička centra i brojne evropske kompanije. Evropska komisija već je podržala projekat kroz H2020, a SEEIIST je sada kandidat za status „moonshot“ projekta u okviru novog FP10 programa.

Procijenjena investicija od 250 miliona eura donijela bi ne samo najsavremeniju terapiju za pacijente, već i nove ekonomske i društvene perspektive za Crnu Goru i region.

Međutim, 70 godina je prošlo bez „tehnološkog autoputa“ u Zapadnom Balkanu i Jugoistočnoj Evropi. Svake godine region gubi oko tri milijarde eura kroz odliv ljudi, a svakog dana Crnu Goru napusti 20 mladih stručnjaka. SEEIIST je jedini EU Flagship projekat za proširenje, ali je veliko pitanje da li će se sredstva iz Novog ekonomskog plana rasta za Zapadni Balkan – vrijednog šest milijardi eura – iskoristiti na pravi način.

Umjesto da ovakav projekat – reprezentativan za ekonomiju znanja, implementaciju Strategije pametne specijalizacije, kreiranje pametnog grada i inovativnog distrikta, okupljanje najboljih ljudi i liječenje pacijenata od raka – odmah podignemo, mi ponovo čekamo neku novu vladu.