Kako je kult Svetog Save importovan u Crnu Goru 1856. godine

Lovćenske straže

Srpska elita iz prve polovine 19. vijeka oblikovala je političku ideologiju – takozvano srpstvo i tu ideologiju uspjela da nametne velikom dijelu pravoslavaca na zapadnom Balkanu. O tome sam dosta pisao, a sada da vidimo još jednu komponentu te ideologije – ideju da je Rastko, najmlađi sin Stefana Nemanje, u monaštvu nazvan Sava – najveći Srbin ikada. Prije skoro dva vijeka srpska elita je došla na ideju da Savu svim pravoslavcima zapadnog Balkana n a m e t n e kao najvećeg Srbina u istoriji. Iako je narod u Srbiji do tada o Savi malo znao, a u Crnoj Gori o njemu nije znao ništa, moram reći da je (novo)srpska elita promišljeno zaključila da je Sava najveći Srbin u istoriji.

Piše: Miroslav ĆOSOVIĆ

Sava je 1219. iskoristio neredovno stanje u Vizantiji i napravio samostalnu crkvu: Sveti Sava je 1219. od Nikejskog cara dobio dozvolu da osnuje samostalnu crkvu – arhiepiskopiju. Teritorija kojom su vladali Nemanjići do 1219. je bila pod jurisdikcijom Ohridske arhiepiskopije. Te 1219. Sveti Sava je iskoristio potpuno neredovno stanje u Vizantiji. Naime, Carigrad su 1204. zauzeli krstaši i osnovali Latinsko carstvo koje je trajalo do 1261. godine, kada su Vizantinci uspjeli da povrate Carigrad. U međuvremenu se formiralo nekoliko državica koje su proklamovale da su nasljednice Vizantije. Jedna od njih je imala śedište u Nikeji. Sava je tako otišao kod Nikejskog cara i od njega dobio dozvolu da osnuje arhiepiskopiju. Nikejskom caru koji je imao malu političku i vojnu moć sigurno je godilo što mu je Sava dao na značaju, te je naredio patrijarhu-izbjeglici da Savi odobri arhiepiskopiju. Posljedni Savin učenik Domentijan, o tome piše, oko 1243. godine:

   “A car reče patrijarhu sve o Prepodobnom i o zemlji otačastva njegova. Časni patrijarh German primi božji i carev savet da je on po volji božjoj i carevoj… i rukom sveosvećenoga vaseljenskog patrijarha Germana i zapovešću carigradskoga cara kir Teodora Laskara bi postavljen za arhiepiskopa”. (Život Svetog Save od Domentijana, Stara srpska književnost I, Novi Sad, 1970, str 204)

Nikejski patrijarh (koji je sebe smatrao carigradskim) izdao je zapovijest, iz koje vidimo tačan naziv crkve koja je osnovana:

“Preosvećeni patrijarh sve vaseljene German, postavih ovoga kir Savu kao arhiepiskopa svima srpskim i pomorskim zemljama“. (ista knjiga, str. 205)

Zeta je pripadala pomorskoj, a ne srpskoj zemlji i to tako vidimo u hiljadama dokumenata do 19. vijeka i kasnije. Još je u“Ljetopisu popa Dukljanina” koji je nastao u Baru, smatra se, polovinom 12. vijeka, objašnjeno što je Srpska a što Pomorska zemlja:

“Poslije ovoga prema sadržaju privilegija, koje su pročitane pred narodom, napisao je privilegije, podijelio pokrajine i oblasti svoga kraljevstva, i njihove granice i krajeve na ovaj način: prema toku voda koje teku sa planina i ulijevaju se u more na južnoj strani imenova Primorje, a prema vodama koje sa planina teku ka sjevernoj strani i ulijevaju se u veliku rijeku Dunav, nazvao je Srbija.” (Ljetopis popa Dukljanina, sajt montenegrina.net)

Njegoš je bio prvi čoek (ne računajući njegovog učitelja Simu Sarajliju), koji je širio srpsku nacionalnu misao u Crnoj Gori, pa je shodno tome pjevao s političkim namjerama: “Mala ti je žertva sva Srbija, / od Dunava do mora sinjega.”

Samo je malenom broju vrhunskih naučnika poznato da su Vizantinci, čim su od Latina povratili Carigrad i carstvo, osporavali samostalnost Srpske crkve. Akademik SANU Sima Ćirković predstavlja kako je vizantijski car pokušao da ospori samostalnost Srpske crkve:

“Bezuspešno je pokušao da je dovede u pitanje vladar obnovljene Vizantije Mihailo VIII Paleolog u vreme sklapanja Lionske unije sa Rimskom crkvom.” (Sima Ćirković, Rabotnici, vojnici, duhovnici, Beograd, 1997, str. 202)

Sava je napravio privatnu crkvu dinastije Nemanjić: Sava je tako napravio samostalnu crkvu, prije i iznad svega radi svoje dinastije i odmah je otpočet proces kanonizacije (proglašavanje svetiteljima) samih Nemanjića jer su Nemanjići sada imali svoju vlastitu, privatnu crkvu, nije se više van Srbije odlučivalo ko je među Srbima svetitelj. Samostalna crkva koja je bila u rukama Nemanjića gajila je kult te dinastije i među vlastelom i među običnim narodom i to je jedan od važnih razloga zašto je dinastija Nemanjića potrajala skoro dva vijeka. Akademik SANU Miloš Blagojević piše:

“Istovremeno sa ‘lozom’, likovi pojedinih članova dinastije Nemanjića, naročito Nemanje i Save, bili su živopisani po svim značajnijim hramovima srednjovjekovne Srbije. Srpski narod je tako mogao uvijek da vidi Nemanjiće zajedno sa likovima starozavjetnih proroka, careva i najvećih hrišćanskih svetitelja. Bila je to za ono vrijeme i najefikasnija vjersko-državna propaganda.“ (Miloš Blagojević, Uloga crkve u istoriji srpske državnosti, ”Dan”, 14. decembar 2011)

I još Blagojević objašnjava političke motive za kanonizacije:

“Poslije kanonizacije Stefana Prvovjenčanog sužene su mogućnosti srpskoj vlasteli da bira i dovodi nove kraljeve. . .  Kanonizovanje Stefana Nemanje, Stefana Prvovjenčanog, kralja Milutina i Stefana Dečanskog, u periodu od 130 godina, učinilo je dinastiju Nemanjića nezamjenljivom i nepomjerljivom.” (Miloš Blagojević, Uloga crkve u istoriji srpske državnosti, ”Dan”, 15. decembar 2011)

Akademik SANU ne kaže da su Nemanjići proglašavani svetima zato što su bili sveti, već da bi se dinastija Nemanjića učvrstila na vlasti.

Sava je za Crnojeviće i Crnogorce bio običan svetac: Sveti Sava je u srednjem vijeku bio vrlo poštovan svetac, poštovan i od Rimokatoličke crkve. Danas je za Srbe Sveti Sava ličnost nad svim ličnostima, svi drugi Srbi daleko su iza  njega, međutim za Crnojeviće on je bio jedan običan svetac, jedan među stotinama drugih svetaca. Da Crnojevići prema sv. Savi nijesu imali nikakvo posebno poštovanje pokazuje nam crkveni kalendar Đurđa Crnojevića za 1494. godinu. Sava se po starom kalendaru obilježavao 14. januara i obilježen je crnim slovima (prvo slovo crvenim), dok je npr. Veliki Antonije obilježen crvenim slovima i to ponosno na svom sajtu reklamira i mitropolija gospodina Amfilohija, možete pogledati na linku. Kao što vidimo na faksimilu, Crnojevićima i Crnogorcima Veliki Antonije je bio važniji od Svetog Save. Za Velikog Antonija danas u Crnoj Gori zna samo grupica teologa, a za Savu, šćeli ne šćeli, svi moramo da znamo, toliko nam ga SPC agresivno nameće.

Valja napomenuti, Crnojevići i Crnogorci krajem 15. vijeka kao svetitelja uopšte nijesu priznavali još jednog obožavanog lika srpskih nacionalista – kneza Lazara Hrebeljanovića, koji je poginuo na Kosovu 28. juna 1389. godine.

Turci su mošti sv. Save iz manastira Mileševe u aprilu 1594. prenijeli u Beograd, đe ih je spalio Sinan paša.

Kult Svetog Save je u Crnu Goru importovan 1856. godine: Tanjug i Beta su 27. januara 2014. objavili, u nauci dobro poznate činjenice:

“Sveti Sava je ustanovljen za školsku slavu 1840. godine, na predlog Atanasija Nikolića, rektora Liceja u Kragujevcu. U odluci tadašnjeg Popečiteljskog prosveštenija, predstavnici državne i crkvene vlasti propisali su da se Sveti Sava proglašava za “patrona svih naših škola i da se najsvečanije proslavlja”

Tako je odlukom malog broja ljudi Sava počeo da se u Srbiji proslavlja, međutim, on je srpskom narodu i 27 godina kasnije bio – ne puno važan svetac. Akademik SKA (preteča SANU) Milan Milićević je 1867. godine objavio knjigu “Život Srba seljaka” u kojoj je na strani 53 kazao:

“Sv. Savi mnogi poste. Taj se post zove savica, a inače sv. Sava nije veliki svetac za seljake. No od kako je naređeno da se taj svetitelj slavi kao patron školski, gotovo svaka opština školska mesi taj dan kolač i kuha koljivo kao na krsno ime što se radi.”

Sveti Sava nije osnovao nijednu jedinu školu, a proslavlja se kao školska slava. Naravno, cilj elite (novo)Srba koja je odlučila da se Sava proslavlja kao školska slava bio je da se đeci već od djetinjstva Sava nametne kao najveći Srbin u istoriji.

O uvođenju kulta sv. Save u Crnu Goru pisali su Radoslav Rotković, Danilo Radojević, Novak Adžić i drugi naučnici. Novak Adžić piše:

“Arhimandrit Nikanor Ivanović bio je uključen i u politiku koja se ticala školskog sistema u Crnoj Gori. On je, prvi put, pod uticajem Karlovačke mitropolije i patrijaršije, uveo proslavu Save Nemanjića, čime je importovano širenje dotad nepoznatog i nepostojećeg kulta u Crnoj Gori, što je predstavljalo osnov za njegovu kasniju ideološko – političku promociju i instrumentalizaciju, koju je knjaz Nikola eksploatisao i promovisao kao dio svoje dinastičke i ideološko-političke platforme i programa. Nikanor odmah uvodi u program cetinjske osnovne škole proslavu Save Nemanjića (1856), pa je tu, prvi put u Crnoj Gori, otpjevana pjesma ‘Uskliknimo s ljubavlju’. Pjesmu ‘Usliknimo s ljubavlju’ napisao je neki kaluđer (oko 1810), u jednom od fruškogorskih manastira, u Srijemu; prvi put je otpjevana u crkvi u Segedinu (Mađarska) 1839.” (Novak Adžić,Izvanjac iz Dalmacije mitropolit Crnogorske crkve, “Pobjeda”, 10. maj 2011)

Tako je i ideja o  sv. Savi kao najvećem čoeku u istoriji pravoslavaca zapadnog Balkana importovana u Crnu Goru, uostalom, kao i kompletna srpska nacionalna ideologija.

Petar I i Njegoš nikada Savu nijesu ni pomenuli: Treba znati da je Sava bio poznat malom broju kaluđera u crnogorskim manastirima i prije 1856. godine, naravno da je uvijek bilo obrazovanih kaluđera koji su znali ko je osnivač i prvi arhiepiskop Srpske crkve.

Ali, Sveti Petar Cetinjski i Petar II Petrović Njegoš nijesu nikada, ni u jednom – pismu, poslanici, proglasu, objavi, pjesmi, spjevu, djelu pomenuli sv. Savu, niti je neki njihov savremenik zapisao da su ga pomenuli. Ovo, da Njegoš i Petar I nikada nijesu ni pomenuli sv. Savu potvrđeno je i na skupu koji je SPC 29. januara 2012. organizovala u Danilovgradu, možete preslušati na linku.

Jasno je da – ako je sv. Sava Petru I i Njegošu bio nevažan, onda je običnim Crnogorcima bio – potpuno nepoznat. A viđeli smo da i 1867. godine u samoj Srbiji za seljake nije bio značajan svetac.

Isto tako, meni i mojim vršnjacima Sava je bio skoro potpuno nepoznat, jedva da smo čuli za njega sve do devedesetih – kada je Savin kult opet počela vještački da širi Srpska crkva. Vještački, znači – nabjeđivanjem, novcem i propagandom, a slično je Savin kult širen u Crnoj Gori i od druge polovine 19. vijeka do 1945.

Danas SPC u Crnoj Gori masovno, na desetinama skupova i akademija proslavlja sv. Savu tako što: zakupi sale, preklinje narod da napuni sale, plati reklamiranje tih skupova, plati govornike da dođu iz Srbije, plati kulturno-umjetnička društva i glumce, plati zakuske i koktele poslije priredbi i akademija. Dakle, SPC golim kešom, hiljadama i hiljadama € stvara ovaj “narodni” kult. Sve to SPC radi novcem iz Ostroga, novcem iz manastira koji su Crnogorci i sagradili i branili. Nijedan jedini pravoslavac iz Srbije nije došao da brani Ostrog u vrijeme Devet krvavih ostroških dana, a danas je novac iz Ostroga nekima u Srbiji glavna poluga za rušenje Crne Gore.

Mi svi znamo da su u crnogorskom narodu dva najvažnija sveca sv. Petar Cetinjski i sv. Vasilije Ostroški, a na jugu Crne Gore postoji i veliki narodni kult sv. Vladimira Dukljanskog. Kult sv. Save je nenarodni kult, to je kult osmišljen od jedne crkveno-političke elite iz Beograda, taj kult ista ta elita pokušava (i uspijeva) da urnebesnom propagandom naturi Crnogorcima.

Takođe, od 1856. počinju da se žustro mijenjaju imena toponima u Crnoj Gori da se preimenuju Savinim imenom. Već sam u tekstu “BUDVANSKA PLOČA: Samo jedan u nizu međuratnih falsifikata” dao jedan primjer – kako je Zlatički potok preimenovan u – Savin potok.

I ja sam mišljenja da je Sava najveći Srbin u istoriji: Zaista, beogradska političko-crkvena elita je dobro razumjela da je sv. Sava najveći Srbin u istoriji, a naročito je važan za ove današnje savremene (novo)Srbe koji sa srednjevjekovnim Slovenima-Srbima imaju vrlo malo veze. Osnivanjem samostalne crkve sv. Sava je zapravo uobličio i narod, jer, kako je to u pravoslavlju – svaki narod treba da ima svoju crkvu. Nijesam siguran da li bi danas uopšte postojao narod Srba da Sava nije osnovao crkvu sa srpskim imenom.

Tokom vjekova, poslije bjekstva pravih srednjevjekovnih Srba pred Turcima – na śeveroistok, śever, śeverozapad i zapad Savina crkva je ostala jedina institucija koja je čuvala srpsko ime tih, već raspršenih Slovena.

Savina crkva postala je fabrika za proizvodnju novih Srba, pa tako, kako je ko tokom istorije pristupao Srpskoj crkvi, tako je postajao Srbin!

Jedan od najvećih srpskih državnika Nikola Pašić je porijeklom Kucovlah/Cincarin, ulaskom u Srpsku crkvu postao je Srbin, isto kao i najveći srpski komediograf Branislav Nušić, takođe Cincarin. Bezbrojni Bugari i Makedonci koji su u 18. i 19. vijeku naselili Srbiju, ulaskom u Srpsku crkvu postajali su Srbi. Karađorđe je porijeklom katolički Albanac o čemu sam već pisao u tekstu “Čime je Karađorđe zadužio Crnogorce?” 

Da imam ovđe prostora mogao bih još dosta sličnih istorijskih primjera da pokažem. I u današnje vrijeme svjedoci smo da se dešava isto, ulaskom u SPC postaje se Srbin, Savina crkva pravi od svojih novopečenih vjernika “stari narod”. U Crnoj Gori ljudi koji su bili ateisti, komunisti i izjašnjavali se kao Crnogorci, pristupanjem SPC postaju Srbi. Jedan poznati političar u Crnoj Gori je prije popisa 2011. izjavio da će se izjasniti kao Srbin jer govori srpskim jezikom i pripadnik je SPC, pa da bi to kompletirao – i nacionalno će se izjasniti kao Srbin. Što je u njegovom slučaju napravilo prevagu, odgovor je – to što je postao vjernik SPC!

Poznato je da je Novak Đoković vjernik SPC, tako da i u njegovom slučaju vidimo da je Srbin – ne po porijeklu, već po vjerskom opredjeljenju. Đokovićeva majka je Hrvatica đevojačkog prezimena Žagar, a Novakov prađed (ili čukunđed) koji se takođe zvao Novak, kad je putovao za Sjedinjene Američke Države u imigracionom listu se izjasnio kao Montenegrin, možete pogledati faksimil dokumenta na linku.

Izvanredan primjer kako se postaje Srbin tako što odlučite da pristupite SPC je primjer Emira Kusturice. Za pariski list Figaro Kusturica je 2004. izjavio da je Srbin, da mu je porodica porijeklom srpska, pravoslavna. Obnarodovao je da je Srbin u svojoj 50.-toj godini života! Već sljedeće godine, da bi pokazao da je “etničko” ime Srbin zapravo neraskidivo vezano za konfesiju, da bi ozvaničio svoj novopečeni “etnicitet”, Kusturica se krstio u manastiru Savina kod H. Novog, možete pročitati članak objavljen 23. jula 2005. u listu “Blic” – “Kusturica se krstio u manastiru Savina”.

Pojavio se u javnosti početkom 2014. beogradski ekonomista Mahmut Bušatlija. On tvrdi da potiče od loze od koje je i Mahmut-paša Bušatlija i još tvrdi da su Bušatlije od Crnojevića. Ovaj beogradski ekonomista poslije dužeg življenja u Beogradu je kao i Kusturica prešao na pravoslavlje i kao i Kusturica (što je slučaju ovog Mahmuta još neobičnije), tvrdi da je porijeklom Srbin. On za tu tvrdnju naravno nema nikakvih dokaza, jedini koji mogu da mu potvrde da je srpskog porijekla su Matija Bećković, Kosta Čavoški, Šešelj, popovi SPC… Analitika je o ovom kuriozitetnom događaju  pisala 28. marta 2014. u tekstu Kako su Bušatlije postali Crnojevići. Tako se jedan Albanac proglasio za Srbina, ali, prvo je naravno ušao u Srpsku crkvu.

Ako je Srbin etnička odrednica zašto su Emir Kusturica i Mahmut Bušatlija pristupili SPC, zašto nijesu ostali muslimani (bar u tradicionalnom smislu)? Što će im ulazak u SPC ako vjeruju da su zaista Srbi? No, svi znamo da ih niko ne bi ozbiljno shvatio kao Srbe, da nijesu pristupili SPC. Uistinu, svi ljudi na zapadnom Balkanu imaju tačno podsvjesno ubjeđenje – da su današnji Srbi vjerska grupa i ništa više.

Dakle, današnji Srbin = vjerska pripadnost Srpskoj crkvi (istinska ili tradicionalna).

Sve ovo je u redu, ljudi imaju pravo da se izjašnjavaju kako hoće, samo nije u redu da nas (novo)srpski ideolozi mažu bajkama o tome – kako su oni i kako smo mi – porijeklom Srbi. Nije u redu, jer srpsko etničko porijeklo u Crnoj Gori možda ima nekoliko proceneta ljudi, i to je sve. A ako već pričaju o porijeklu, dakle istoriji, morali bi da znaju – istorija je nauka, nije Njegoševa bajka.

Formula je dakle jednostavna – ko postane vjernik SPC, lako će mu (novo)srpski “istoričari”, publicisti, književnici – bajkama, guslarskim pjesmicama i “dokumentima” dokazati da je Srbin. U milion dokumenta nije nikakav problem da se pronađe neki koji govori o Srbima – i u Hrvatskoj i u Albaniji i u Makedoniji i u Bugarskoj i u Grčkoj i u Rusiji i bilo đe drugo. Ako ništa drugo, bar je srpska elita velemajstor da bajku pretvori u istorijsku “istinu”. Srbi su nacija kojoj danas kaluđeri pišu udžbenike iz istorije i to na podsticaj putujućih komičara!

Uostalom, koga briga za istorijsku nauku, važno je da se nesalomivog duha ide prema ostvarenju vječnog sna – Velikoj Srbiji! Istina je nevažna, biće onako kako kažu SPC i SANU.

„Postojaće Crna Gora dok je Lovćena nad nama,dok je mora kod  Bara i Kotora, dok  je  sunca i dok je Grahovca!“

U ime Patriotskog pokreta otpora „Lovćenske straže 1990“
inž. Zoran Marka Rašović