Eseji naše stvarnosti – Osvrt na knjigu prof. dr ESADA KUČEVIĆA „Izvod iz matične ćelije“

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista

Zbirka eseja „Izvod iz matične ćelije”, predstavlja intelektualnu esenciju jednog od najznačajnih i najkompletnjih savremenih intelektualaca sa prostora Zapadnog Balkana, prof. dr Esad Kučevića.

Ova zbirka je prilika da kroz petnaest eseja doživimo društveno- političke poglede i suočavanje sa stvarnošću koja se nama dešava. Domina omnium regina est ratio – Razum je gospodar i kralj svega, rekao bi Marko Tulije Ciceron. U uvodnom teksut ,,Čežnja za utopijom”, autor kaže: ,, U ime individualnosti i gađenja na svaki kolektivizam, balkanske krčme i političke kaljuge. Prometejske iskre, u sadašnjosti, bezobzirno gase prošlost i ambiciozno zrače budućnost. Nezavisno i prodorno. Oduvijek sa sumnjom i prezirom, nikad s povjerenjem u generalizaciju. Suprotno, ustajalom Epimeteju, ekipi vaćaroša, histerika, šmiranata i drugih stejdževa. Prividno, beskonačno. Žovijalno se podgrijava bajkovita, nadahnuta i virtuozna tajna. O vječitoj čežnji, za utopijom. Za normalnošću, sa ljudskim likom. Ređe od crnog bisera”.

Rijetko koji esej u sebi sadrži toliko intelektualnih i filozofskih promišljanja i citata. Kod prof. dr Esada Kučevića primjećujemo stavove jako slične velikanu danske filozofske misli Soren Kjerkegoru koji je zapisao: ,,Čovjek je sinteza beskonačnosti i konačnosti, prolaznog i vječnog, slobode i nužnosti, ukratko: sinteza. Čovjek je duh. Ali, šta je duh? Duh je ja. Ja biti, znači konkretno postojati… Ja je u svakom trenutku, u kome jeste, u postojanju. Jer, ja nije stvarno tu, već nešto što treba da postane. Onaj ko egzistira stalno je u postojanju. Stvarno egzistentni subjektivni mislilac podražava, stalno misleći, svoju egzistenciju i preobraća sve svoje mišljenje u postajanje.”

Kritika autora skopčana sa rastom sve prisutnijeg velikosrpskog nacionalizma, rata u Ukrajini, politike nacionalizma daje fantastičnu misao u svom eseju ,,Pet djevica”:,, Rat je rendgen koji ljude razotkriva u potpunosti. Ono što je ispunjeno zlobom i prorokom, monstruozno, čudovišno, jezivo, gnusno – kreativna podmetačina i stravičan znak ili jasna zvjerska poruka spremnosti, silovitim porodorom u naslućeno, da nas kolju, vade oči i prosipaju mozak. ” Koliko god da zvuči surovo, istovremeno i realistično, autor upozorava na pošasti savremenog doba koji jednako pogađaju Srbiju, ali i Evropu. Totalitarizam oličen u velikim diktatorima i njihovoj sličnosti kroz različita istorijska razdoblja i procese od ,,Hajl Hitler” do ,,Hajl Putin.” Bertrand Rasel filozof bi rekao: ,,Ljudi (diktatori) teže zа vjerovаnjimа kojа odgovаrаju njihovim strаstimа. ”

Fascinantnom filigranskom preciznošću, autor povezuje: filozofiju, istoriju, religiju esejističkog grala kojim nas uvodi u suštinu ,,balkanskog mentaliteta” uvjek spremnog da umjesto puta društvenog napretka i prosperiteta odabere puteve inkvizicije. Esejistički pristup autora daje snažnu (ličnu) intelektualnu misao, originalan i jedinstven stil pisanja, u odnosu na mnoge savremene autore. Zapravo, Kučević probljeskuje svojim mislima. Stojimo u ponoći istorije; otkucalo je dvanaest i mi gledamo ispred sebe u mrak u kome se ne naziru buduće stvari. Taj pogled

prate jeza i teške slutnje. Kučević je gotovo proročki preslikao našu paradigmu postojanja i stvarnosti. Njegova kritika pogađa u centar, dok predstavljeni esejistički pogledi čine svojevrsnu omču vlasti. Jer, na prostorima Zapadnog Balkana sasvim je ,,normalno” reći

,,mir”, a misliti na rat.

U eseju ,,(Ubi)tačno 443/84”, pažljivo protumačeno se otkriva sve ono što je u ovoj knjizi napisano sa jedinstvenim ili jedinim zaključkom. Opis Sarajeva zapravo je opis jednog vremena, moralnih normi i postulata kroz vjekove. Mahala kao primjer jednog života, ali i zaključak: ,,Niko se ne oslanja ni na koga, osim kiša na kamen.” Nostalgija za malenim sokacima, sa kojih se ispijala kahva i pamtila istorija od Osmanlija do komunizma. Opet nas autor vraća u surovu stvarnost riječima: ,,Tamo daleko, čim se istina načne, laž se začne. Nije Srbija raspolućena između Rusije i Zapada, nego između sebe.

Dovoljno za SAD veto, diktatoru iz – Kremlja.” Nakon pažljivog iščitavanja ovog eseja prolazite kroz paradoks savremene Srbije. Od trgovine i crnog tržišta grobnih mjesta do jednog od citata Dimitrije Tucovića koji je vidio dalje. Govorio je da „u Srbiji više nema gladnih godina. Sve su gladne i mukotrpne. Srpska i bugarska buržoazija, osim rata, ne zna za drugo rješenje sukoba”: Naš patriotizam i nije patriotizam vladajućih klasa, koje hoće i što veću vojsku i što veći zajam za naoružanje, ali ne pristaju da se ti tereti pravedno raspodjele prema imućnosti i da se siromašni dio naroda ne opterećuje i ne oduzima ono što mu je za opstanak neophodno potrebno. Novi esejistički prikazi izazivaju i dobijaju na značenju. Okretanje čovjeka od istorije ka nečem što još nije u stanju da odredi ni da jasno sagleda sada podsjeća na bekstvo. Pojava i buđenje tih opasnih intuicija i pritajenih arhetipova, na marginama opterećenog srpsko- ruskog svijeta, stvara konfliktne situacije.

Esej ,,Kusur od istorije” bavi se pitanjem patriotizma, lokalnim političarima, prijestonice Sandžaka, lomovima između vjere i religije. ,,Izdaja je gora od smrti”, zapisa autor, dok ruski vojnici uzvikuju: ,,Neka se ne čuje Kijev.” Čitav niz veoma složenih i očiglednih podudarnosti u okvirima novog kritičkog vremena da uvjek za sobom vučemo taj ,,Kusur od istorije” kao neko svojevrsno proklestvo društva kome često nismo dorasli. Stojimo na razmeđama karavanskih puteva na kojima svi imamo svoju istoriju i svoju priče. Zbog toga ovako prikazani pristupi najčešće nude odlične uvide u psihologiju izolovanosti, otuđenosti, usamljenosti i opšteg gubitka zajedničkih sadržaja života.

Jedan od najobimnjih, ali i najsloženjih eseja koji analizira geopolitičku scenu ne samo kod nas u Evropi nego i van njenih granica ,,Ista krv, isti crv.” Kroz ovaj esej autor briljantno analizira mržnju, zlo, osvetu, ratove, sukobe oko identitetskih i drugih pitanja nacija. Stari Rim kao paradigma mržnje, ali i kao jedna od simboličnih posljedica koje prati i velike i male države i režime u njima. Kučević analizira ,,jevrejsko pitanje” kroz prizmu višedecenijskog sukoba u pojasu Gaze, ali i kroz odnos društva kroz istoriju prema Jevrejima. No, autor pored opširne analize kojom i jednim dijelom dominira biološko-medicinska terminologija opisuje mržnju koja traje na Balkanu. U poražavajućim iskustvima, objašnjava primjer između Poljaka i Čeha. Ali i između drugih naroda Evrope koji su osjetljivi na nacionalističke ispade ,,ovih drugih.” Tu je i konstantan fokus na rusko-ukrajinski istorijski antagonizam.

Balkanska paradigma postavlja više pitanja, nego što daje odgovora. Autor precizno analizira srpsko- albanski konflikt i ,,podešavanje istorije”, pozitivnim i negativnim pristupom Albancima, zavisno od političko- istorijskih potreba. Kako sam autor navodi: ,,U neobjašnjivoj kontradikciji sa realnošću, kretao se od pseudo- naučnih studija Vladana Đorđevića i Stojana Protića, u vreme Balkanskih ratova, do nacionalističkih „eseja” Dobrice Ćosića, „patriotske” SANU istoriografije i publicistike i šovinističkih izliva u Politikinim izdanjima i RTS- u, u 90-im godinama prošlog vijeka. ” U grotlu postojanja, gdje se život kovitla u haotičnom magnovenju, autor stvara esejističke norme, mjeru, vrijednosti sa kojom skreće pažnju. Znači, Esad uvodi red u haos, uvodi mjeru i vrijednost u postojanje, živog toka filozofske ali i naučno-istorijske misli. Riječ je o esejima koji se ne napajaju ambijentom mita, već se bave sudbinom naroda, heroizmom, etosa i tragičnosti podjela koje vladaju svijetom. Ovi eseji su nastali u herojskom razdoblju, slobodne misli, a karakteriše ih nadahnuće iskušenja, visoka etičnost, snaga volje, pobjeda dobra nad zlom, onoliko koliko je moguće da to bude blisko svijesti ljudi. Čovjek je jedino biće koje ima sposobnost duhovnog saznanja. Znači, to je saznanje o nadsuštini, porijeklu, svrsi i smislu postojanja, a ne samo tehničko pitanje. On svoje saznajno iskustvo uobličava u misao, a ovu potom u ideju, iz koje proističu ovakva djela vanvremenske dimenzije i sistema vrijednosti. Međutim, umjetnički pravci stereotipnih normi, mogu biti pogrešni. Kontroverzni Edvard Said smatra da je orijentalno zapravo iracionalno, izopačeno, detinjasto, „drugačije”, dok je evropsko racionalno, virtuozno, zrelo, „normalno”. Esad razbija ovaj mit, ali ga i povezuje sa ideološkom ostrašćenošću na putevima ,,robova i gospodara” između Evrope i Azije.

Prof. dr Esad Kučević, poput Imanuela Kanta, analizira gotovo svaki aspekat čovjekovog uma, društva, estetiku i svijet koji nas okružuje. Pružajući nam eseje kao etičku teoriju, kojima je veoma teško naći zamjerku. U ovim esejima, autor je kroz ličnu prizmu pokušao i uspjeo da sažme izuzetno dinamične i kompleksne istorijske i geopolitički procese. Mnoge teme su obrađene sa pozicije „male države – velike države” (ili „malog naroda – velikog naroda”), donekle različito od stavova iznijetih u knjigama koje su pisali autori, pripadnici „velikih država” (ili „velikih naroda”), jer su i perspektive posmatranja različite, što utiče da ova knjiga upravo zbog toga ima veći značaj. Takođe, u ovoj knjizi primijetno je djelovanje jedinstvene filozofske misli – ,,smrt bogova”, današnje ustoličenje volje za moć. Uz to idu prevrati, dizanje ljudi sa dna, prezrenih i poniženih, na vrh društvene ljestve, a rušenje gospodarskog soja, koji je milenijumima bio nosilac znanja, poretka, normi i vrijednosti. Nastajući ambijent bez etike i kičme svakog poretka, već se održava zadovoljenjem istrošenog uređenja i primenom gole sile sukoba, ratova, progona i jačanja opasnog nacional-šovinizma. Zato, dok budemo čitali eseje Kučevića, doživjećemo nektar ushićenja ovog neprolaznog djela savremene esejistike. Predani sopstvenosti bića, postajemo istina, sopstvena svrha i smisao, sopstvena sudbina koja se ostvaruje, u saglasnosti sa mnogim mudrim citatima i stavovima autora. Zahvaljujući ovoj knjizi i pomoću nje, u stanju smo da rastumačimo ozračje etarske (ljudske) svijesti, kojom se autor tako snažno bavi sa filozofsko – naučno– medicinskog aspekta. Siguran sam da će vanserijska zbirka eseja ,,Izvod iz matične ćelije” naići na izuzetan prijem kod stručne i naučne javnosti i biti jedan od primjera mnogim drugim autorima na koji način treba predstaviti savremenu misao.

Umnogome i konačno, po uzoru na veličanstvenog persijskog filozofa Omara Hajama, u jednoj od svojih opjevanih Rubaija: – Oni koji postadoše…sužnji uma i logike propadoše u ponor mudrijaške polemike; ti, laiče, pij sok loze, jer te svete neznalice, nezrelim se grozdom hrane, pa postaju svi – greške…