DUGI DO-NJEGUŠI SELO VIZONARA KOJI SU OSTAVILI TRAJNI PEČAT U ISTORIJI

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista

Ponedeljak 13. februar. 2023. godine sam se odlučio da posjetim prvo selo koje vas srijeće u nizu oglrice njeguških sela a to je selo Dugi Do. Njegova ljepota koja se ogleda u prostranoj uvali u kojoj je smješteno krije brojne lijepe priče lijepe od kojih su mnoge pale u zaborav a od nekih vam zastaje dah. Sunce je zorom obasjalo asvaltni put preko koga se preliva iskričavi sjaj mraza kada sam krenuo od Cetinja ka Njegušima, prelazim polako preko Čekanja. Dugi Do je dao izuzetne istorijske ličnosti koje su bile ispred svoga vremena: sveštenici, oficiri, doktori, akademici i brojni drugi intelektualci. Te istorijske ličnosti bile su svetionik mnogima na prostorima Njeguša i Crne Gore. Polako stižem svojim vozilom. Gledam uspavano selo iz kojeg provijava dim toplih mada rijetkih porodičnih ognjišta koja ovdje stalno borave. Oštri mraz je zarumenio moje obraze dok ja polako koračam ka selu prolazim pored crkve Svetog Nikole. U lijepim kamenim kućama, u manjim grupama poređanim u stranama poviše i pored obradivih dolova i doca tokom XX vijeka živjela su domaćinstva Punošević, Otašević, Parača, Pejović, Pajović, Stijepović, Marićević, Milošević, Jovović i Stanišić. Najviše, pedeset domaćinstava sa 246 stanovnika, bilo je po popisu iz 1925. godine. Katuni Dugog Dola su Šanik, makadamskim putem od Bukovice prema Jezerskom Vrhu na Lovćenu udaljen oko 3 km, i Donji i Gornji Kunji Do, pješačko-konjskom stazom od sela udaljeni oko 7 km. Granice sela čine: Bogojeva Glava-sjever, Dubovik-istok, Raićevići-jug, Erakovići-zapad. Dugom Dolu kao zaseoci pripadaju a naselje Bukovica i napušteno naselje  Čekanje o kojima sam već pisao. Moj domaćin ovog jutra je Božo Parača jedan od rijetkih koji je ostao da živi u ovom prelijepom selu. Pored ovoga Božo Parača je veliki zaljubljenik planinarenja i Lovćena, on je svojim primjerom pokazao kako se voli rodni kraj i kako mu se ostaje privržen. Iako je bio noćna smjena u firmi ,,Niksen trade”Njeguši posvetio mi je svoje slobodno vrijeme da napišem ovu reportažu.

 OLGINE ŽIVOTNE BORBE OD MAJSTORA DO DUGOG DOLA

U kući me toplo dočekuju pored Boža, njegovi roditelji Dušan i Olga. Dušan Parača je rođen 1950.  godine na Njegušima. Osnovnu školu je završio na Njegušima. Počeo je da radi kao vrlo mald u tadašnjem  ,,Obodu” u kome je proveo šest godina zatim ga životni putevi vode u Kotor u trgovačkoj firmi ,,Napredak. ” Kada je cetinjska ,,Kartonaža” otvorila svoj pogon na Njegušima tu je i stekao penziju. Olga je po rodu Kustudić, supruga Dušana je upoznala na Njegušima imala je svega 20 godina kada se udala za njega i tu je rođeno troje đece: Nataša, Radmila i Božo. Olga je radila nekadašnjem odmaralištu ,,Elektroprivrede” koje je bila na Njegušima. Kada se udala  došla je da živi u zajednici držali su sitnu stoku. Olgi je život bio težak njen svekar Božo se razbolio i sedam godina je bio polupokretan Olga je vodila brigu o njemu. Kada je došla u kuću ona je bile pokrivena slamom, puta nije bilo u selo a kuću koju su započeli i završili  u periodu 1976-1978 godine i  sav materijal za nju im je prešao preko ruku i prenešen je na tovarne životinje. O svome životu Olga kaže:  ,,Od ranog jutra do sumraka sam neumorno radila ne do mraka već do ponoći a već u četri sata izjutra sam ustajala ljeti da oprašim krtolu na Lopatni do a nakon toga sam sređivala krupnu i sitnu stoku i išla na državni posao. Trebalo je malenu đecu podići stići u svim seoskim poslovima to je zahtijevalo veliku žrtvu.” Olga je sa Majstora šćerka je (Stanka Markova Kustudije). O svom nekadašnjem djetinsjtvu na Majstorima kaže sljedeće: ,,U djetinjstvu ne osjećas muku to su bila poratna vrmena moji su roditelji imali nas četvoro pored mene rođeni su: Vide, Božo i Vesna. Majka Rumica i otac Stanko su brali  drva i proizvodili ćumur bavili se poljoprivredom zbog jakih zima i velikih snjegova i neveremena tokom jeseni i zime živjeli smo silom prilika u Lapčiće. Kao dijete pamtim kako su majka i otac tokom noći išli ka Humskoj sniježnici vadili led koji bi se tovario na magarad pa im je i to malo bilo pa bi na uprt na leđa ponijeli još po minimum 30-40 kilograma leda. Led je nošen u Budvu  u tadašnjim ugostiteljskim objektima i hotelima težak je to bio život svaka stopa Majstora, znojem i mukom je natopljena. Velika su odricanja bila da se familija izvede na pravi put i školuje. Na Majstorima je ruska krtola odlično rađala a drugih sjemena nije bilo od toga smo se pomagali dobar dio prodavali i tako prehranjivali porodicu. Kasnije je majka Rumica i otac Stanko su prešli da žive na Mirac punih jedanaest godina potom su se na Trojicu  preselili 1969. godine u svoju kuću koju su sa mukom izgradili. Držali smo stoku a majka je pored ovoga posla radila u školu dok je otac radio kao čuvar u tadašnje JKP-Kotor naša kuća nam je puno značila. Svoju đecu sam sa puno pažnje i ljubavi podigla  oni su bili  i ostali za primjer svi su završili osnovno i srednje obrazovanje. Danas mi javeće zadovoljstvo predstavljaju unučad a posebno najmlađi unuk od sina Mijat koji je sada miljenik naše porodice.  Mladima bih rekla neće danas niko da te sluša i sasluša da ga naučiš uvijek kažu nama to su bila stara i drugačija  vremena. Selo više nije bauk i na selu se može danas lijepo živjeti  ima svaki način u odnosu na nekada. Stari imaju bogata životna iskustva i treba to iskustvo prihvatiti ko želi. ”

BOŽOVA PRIVRŽENOST RODITELJIMA, PORODICI, NJEGUŠIMA I LOVĆENU

Božo Parača je četri razreda osnovne škole završio na Njegušima ostala četri u Kotoru, nakon osnovne škole je završio i srednju saobraćajnu školu. O svom djetinjstvu i odrastanju u selu Dugi Do govori: ,,Kao najmlađi član porodice bio sam miljenik porodice a sestra mi Natša bila je i ostala naš dobri čuvar kao da je bila mnogo starija od nas mene i sestru je pazila i vodila brigu o nama jer su roditelji imali puno posla kako na selu tako i firmama u kojima su radili, morali smo se sami paziti. Djetinjstvo i odrastanje je bilo veselo ispunjeno tokom ljeta sa drugom đecom sa svih strana puno ih je tokom ljeta bilo na Njegušima dok je zimi rijetko koga bilo zbog snjegova i kratkog  zimskog raspusta. Kao vrlo mlad sam počeo sa svega desetak godina da kosim da učestvujem i radim u svim poljskim i poljoprivrednim poslovima, da ćeram drva. Ljeti ti malo krivo moraš sakupljati ljetinu dok se druga đeca iz grada na selu slobodno igraju. Sa svega 15 godina sam tokom zimskog raspusta počeo da radim u procesu proizvodnje pršute u tadašnjoj firmi ,,Montena” na Njegušima i da stičem brojne radne obaveze ali i da pomognjem porodici. Najviše me za selo veže briga prema roditeljima, sigurnost toplog porodičnog doma. Zavičaj je ona puna i prava inspiracija a kako roditelji staraju neophodna im je moja briga i pomoć tako treba i tako je prirodno. ” Božo je veliki zaljubljenik u planinarenje i sve ljepote Lovćena o svemu tome kaže: ,,Planinarenje, priroda Lovćen i Njeguši su posebni kada se uspneš na vrh planine to je osjećaj koji se pamti i ne zaboravlja. I tako redom od malih vrhova i malim koracima ka velikim planinama korak po korak. Planina je posebno mjesto đe vam prorade sva čula osjećaji i  ljepota života. Kada pogledaš planinu iz podnožja izgleda moćno i neosvojivo kada se ispneš na planinu dobiješ osjećaj pobjede koji je jedinstven. Najviše volim kada sa njeguških planina vidim vode bilo da je to more ili neki otvoreni ubao sve ima svoje draži koje vas ostavljaju bez daha. U planini uvijek vidiš i doživiš nešto novo i neponovljivo dva dana u planinu nisu ista ni jedan vrh kada se ispneš na planinu nije isti. Nekada su zime bile od novembra i trajale su do marta-aprila a ja sam znao da od moje kuće do škole prtim polako stopu po stopu zime su bile duge sa puno snijega i niskih temperatura ali klima i priroda se izmijenila danas.”

Njegovo rodno selo Dugi Do smatra posebnim i kaže: ,,Njeguši sami često su nam govorili da su odavde ljudi drugačiji u najpozitivnjijem smislu sve što se dešavalo u selu u selu je i ostajalo. Selo su krasile nekadašnje velike mobe, dogovori, sloga a to se sačuvalo i dan danas. Mnogi bi voljeli da idu na planinu na moj poziv ipak mnogi se ne odazovu treba i fizička kondicija, upornost, spremnost, volja i želja da budete dio najljepšeg masiva Lovćena. Njeguši i Lovćen treba da čine za svakoga u Crnoj Gori posebnim. Dok se ne uspenjem na Monblan za mene je Štirovnik vrh svijeta. Supruga Danijela i ja smo se upoznali na Prokletijama što smo krunisali brakom iz koga za sada imamo sina Mijata. Porodica vas vodi kroz život a ne želim ispustiti Dugi Do ma koliko da se čini teško treba uskladiti sve obaveze i prema porodici i prema roditeljima. ” Rijetke su ovakve životne paralele i posvećenost koju Božo Parača ima. O svojim pogledima na mlade i perpektivu u Njegušima Božo kaže: ,,Današnja mladost ima čudne ukuse i za muziku i za način života previše telefona i savremene tehnike ne izlaze ne kreću se postaju asocijalni teško je to razumjeti i teško se ophoditi i upravljati prema današnjim životnim okolnostima. Njeguši imaju perspektivu veoma dobru živjeti na Njegušima, ili na Cetinju ili u Kotoru uz savremeni način života vam na selu pruža sve što i u gradu. Njeguši imaju perpektivu i budućnost  u turizmu, proizvodnji zdrave hrane, speološkom turizmu, zdravstvenom. Koliko god da ste obišli za jedan dan malo je a za jedan život dovoljno. Istorijski kontekst Njeguša je posebno značajan ako znamo da su Petrovići vladali pune 222 godine Crnom Gorom sa ovog mjesta.” Zvrših razgovor a toplih riječi gostoprimstva i ljuckosti kod Parača ne hvali.

RIZNICA BRASTVA PEJOVIĆ IZ DUGOG DOLA

Moj domaćin Božo Parača je krenuo samnonom u obilazak sela i kao dobar vodič pokazuje mi brojna guvna u selu kojih ima osam obišli smo neka koja su izuzetno urađena i predstavljaju pravi spomenik narodnog graditeljstva. Tu je i kuća Dušana Otaševića  na jednom brijegu u samom selu autora knjige: ,,Njeguši kroz vrijeme (XIV-XX vijek) ” Dolazimo do crkve Svetoga Nikole koja je podignuta između XVI-XVII vijeka, o njoj su sačuvana i određena arhivska dokumenta koja svjedoče o njenoj istoriji. Ono što je meni privuklo posebnu pažnju pored same crkve nalazi se Spomen dom Pejovića u renovinaroj porodičnoj kući  ogranka protojereja Sava Pejovića  od 2009. godine.  Milica Kostić  i Jelena Ivanović (rođene Pejović iz Dugog Dola), u monografiji „Bratstvo Pejović sa Njeguša-ogranak protojereja Sava Pejovića,“ u izdanju Državnog arhva na Cetinju, 2013. godine daju brojne podatke o svojim precima a ja biram meni najzanimljivije fragmente. Iz porodice Pejović ispred svoga vremena su bile mnoge značajne i znamenite ličnosti ovdje ću posebno posjetiti na prvog crnogorskog botaničara Krsta Pejovića koji je živio u periodu 1862-1940 koji je zajedno sa Josefom Rohlenom popisivao i sakupljao floru Lovćena ali i drugih djelova Crne Gore (prim.aut. O Krstu Pejoviću sam ranije napisao obimnji rad) Rohlenin cjeloživotni rad krunisan je monumentalnim opusom ,,Conspectus Florae Montenegrinae“, u kojem je popisao sve poznate biljne vrste koje rastu na teritoriji Crne Gore, a od kojih je cijeli niz sam, ili sa Krstom Pejovićem, otkrio i prvi opisao. Spomen dom Pejovića je lijepo uređena kamena kuća koja bi mogla biti i svojevrsni muzej pod upravom institucija sistema (muzeji, nacionalni park) kako bi se vrijedna i bogata zaostavština o životu i djelu Krsta Pejovića zauvijek sačuvala od zaborava i bila mjesto okupljanja brojnih gostiju, studenata, stranaca, istraživača i drugih. U plejadi najznačajnih ličnosti Pejovića iz Dugog Dola predstavićemo neke koji su ostavili trajni pečat u istoriji Crne Gore a takvih je zaista bilo puno.

VUKO ŠĆEPANOV PEJOVIĆ-PRVI POMORSKI OFICIR CRNE GORE

Vuko Pejović se rodio na Njegušima 1868. godine. Školovao se u Trstu na Accademii di Commercio e di Nautica, potom i u Rusiji. Radio je u Trstu i u Veneciji do odlaska u Rusiju. U Rusiji je završio Visoku pomorsku školu. Kao inžinjer strojarstva-mašinstva duže vrijeme je radio u Ruskoj trgovačkoj floti u Odesi. Plovio je svim morima svijeta, obišao baltičke zemlje, Japan i druge države. Ko iskusni pomorski stručnjak, na brodu je upoznao i veoma značajne ličnosti. U njegovoj zaostavštini je pronađeno da je i Lenjin boravio na njegovom brodu, u ranom periodu ilegalnog rada i priprema revolucije u Rusiji. Vuko (Šćepanov) Pejović se vratio u Crnu Goru 1912. godine na poziv kralja Nikole i učestvovao je u Balkanskim ratovima 1912-1913. Godine i u Prvom svjetskom ratu. Bio je prvi pomorski oficir Crne Gore. Doplovio je u Crnu Goru sa jahtom koju je turski sultan  Abdul Hamid iz Carigrada poklonio kralju Nikoli u znak prijateljstva za vrijeme posjete Carigradu  (1888).

Pošto u to vrijeme Crna Gora nije imala izlaz na Jadransko more jer je Boka bila pod Austro-ugarskom, pomorski oficir je sa  jahtom  iz Carigrada plovio kroz moreuz Bosfor i Dradanele, a zatim Mramornim, Egejskim, Jonskim i Jadranskim morem, rijekom Bojanom i Skadarskim jezerom u pristanište Rijeke Crnojevića. Nakon preuzimanja broda ,,Jaroslav“ od ruske Dobrovoljne flote u Odesi 1890. godine-dugo vremena je radio na prvom brodu Crne Gore. On i Krsto Martinović su sa njim doplovili u Crnu Goru. Po povratku iz Rusije bio je direktor Električne centrale na Cetinju. U ratnim uslovima i okolnostima radio je i na jahti ,,Rumija“ do njenog potapanja od strane Austrijanaca, 1915. godine nakon čega radi u Vojnom ministarstvu na Cetinju. Vuko Šćepanov Pejović je dobitnik brojnih odlikovanja kako crnogorskih tako i ruskih i to: Spomenicu pedesetogodišnjice vladavina knjaza Nikole I i njegovog krunisanja za kralja Crne Gore 1910; Spomenicu rata 1914-1918. Godine  (Petar I) i drugi. Bio je oženjen Ljubicom Đurašković, čerkom ruskog grofa iz Sevastopolja (porijeklom iz Boke Kotorske). Imali su šest šćeri od kojih je ostalo brojno potomstvo. Sačuvana su njegova brojna odlikovanja i zaostavština umro je 1934. godine i sahranjen je u rodnom Dugom Dolu na Njegušima đe se nalazi njegov grob koji je obnovljen u bijelom mermeru.

Pored toga iz kuće Pejovića je potekla i prva barska učiteljica Milica Pejović-Dedović ( 1860-1914) koja je pripadala prvoj generaciji ,,Đevojačkog instituta“ na Cetinju. Ostavila je duboki trag u školstvu Bara.

                   AKADEMIK MILICA (PEJOVIĆ) KOSTIĆ

Toliko značajnih ličnosti iz porodice Pejović sa Dugog Dola imali su izraženu jaku i intelektualnu crtu i dali nemjerljiv doprinos savremenoj stručnoj i naučnoj misli u mnogim aspektima razvoja društva u Crnoj Gori. Milica (Pejović) Kostić, rođena je 14. marta 1940. godine u Njegušima (Cetinje). Osnovnu školu završila je u Njegušima, a srednju ekonomsku školu u Podgorici. Diplomirala je 1963, magistrirala 1976, a doktorirala 1981. godine. Sve na Ekonomskom fakultetu u Beogradu. Završila je specijalističku obuku kod P. A. Menagment centra u Londonu za konsultantske djelatnosti, 1974. godine. Studijski boravak u Институту мировој економии Академии наук СССР i drugim naučnim i visokoškolskim institucijama u Moskvi obavila je 1986. godine. Radila je kao nastavnik u Trgovinskoj školi, bila sekretar OK NO u Podgorici, šef Odsjeka za rad i radne odnose i zamjenik načelnika za privredu SO Podgorica. Od 1965. do penzionisanja radila je na Ekonomskom fakultetu – u Institutu za društveno-ekonomska istraživanja (IDEI) u Podgorici. Prošla je izbor u sva naučna zvanja. Za naučnog savjetnika izabrana je 1988. godine.

Učestvovala je na brojnim naučnim skupovima u zemlji i inostranstvu (Bagdad, 1981; Berlin, 1983; Skadar, 2010). Radila je na makroprojektima Konzorcijuma ekonomskih instituta SFRJ i Konzorcijuma instituta društvenih nauka SFRJ. Bila je član naučnih vijeća međurepubličkih – R/P projekata. Radila je kao član redakcija više časopisa („Praksa”, „Produktivnost”, „Razvoj”, „Faits et tendances”, „Development”, „Godišnjak Ekonomskog fakulteta”, „Zbornik Pravnog fakulteta”, „Ekonomska politika”, „Ekonomist”), uređivačkih odbora zbornika radova Odjeljenja društvenih nauka CANU, brojnih izdanja-publikacija Ekonomskog fakulteta – IDEI, SIZ-a za naučne djelatnosti SR Crne Gore, Društva ekonomista Podgorice. Bila je član Redakcije za istoriju Crne Gore, Savjeta i Redakcije „Crnogorske bibliografije 1494–1994”. i urednik za ekonomske nauke, Savjeta Prosvjetnog rada. Imala je mentorski rad sa studentima na redovnim i poslijediplomskim studijama.

U naučnoistraživačkom radu usmjerena je na istraživanja iz oblasti privrednog razvoja, privrednog sistema i ekonomske politike. Objavila je preko 640 bibliografskih jedinica, 17 knjiga (u osam je koautor), 23 monografije, 155 članaka, 101 referat, od čega 15 na međunarodnim konferencijama, preko 190 studija i projekata (kao autor i koautor), veći broj enciklopedijskih odrednica, ekspertskih ocjena, recenzija, prikaza i dr. Učestvovala je u izradi 88 naučnih publikacija i zbornika radova (od kojih 33 u izdanju CANU). Citirana je od većeg broja autora i predstavljena u više spomenica i monografija. Obavljala je značajne funkcije na Ekonomskom fakultetu Univerziteta Crne Gore (predsjednik Savjeta), u IDEI (predsjednik Naučnog vijeća), u SIZ-u za naučne djelatnosti CG (predsjednik Izvršnog odbora), Savjetu zajednica za naučni rad Jugoslavije, strukovnim organizacijama i asocijacijama u Crnoj Gori i Jugoslaviji. Bila je urednik struke tri oblasti za „Enciklopediju Crne Gore”. Predložena je iz SFR Jugoslavije (1990. godine) za eksperta Ujedinjenih nacija za oblast Populaciona politika i porodica. Uz redovan naučnoistraživački rad, bila je aktivni društveno-politički radnik do 1990. godine. Obavljala je niz značajnih funkcija u društveno-političkim organizacijama i skupštinama u Opštini Podgorica, Republici Crnoj Gori i SFRJ. Bila je, pored ostalog, član: Centralnog komiteta Narodne omladine CG, Centralnog vijeća Saveza sindikata Jugoslavije, delegat-poslanik i predsjednik Odbora za društveno-ekonomske odnose i politički sistem Skupštine SR Crne Gore, član Predsjedništva SSRN Jugoslavije i dr. Bila je zamjenik sekretara Odjeljenja društvenih nauka CANU (2010–2016), član (ranije sekretar) Odbora za ekonomske nauke CANU, sada Odbora za ekonomske nauke, demografiju i antropologiju, član Redakcije „Ekonomike”, međunarodnog časopisa za ekonomsku teoriju i praksu, saradnik više časopisa. Dobitnik je brojnih društvenih priznanja, među kojima su najvažnija: Trinaestojulska nagrada (1984), Nagrada oslobođenja Titograda (1977), Orden rada sa zlatnim vijencem (1986), Priznanje Naučnog društva ekonomista Jugoslavije (2002) i dr. Najvažnije knjige: „Raspodjela nacionalnog dohotka i njen uticaj na razvoj jugoslovenske privrede” (1976); „Sistem i politika raspodjele poslije reforme” (1983); „Promjene u razvoju društvenih djelatnosti” (1988); „Osnovna obilježja neproizvodne potrošnje u Crnoj Gori” (1990); „Dugoročne tendencije u razvoju Crne Gore i Jugoslavije” (1992); „Razvoj Crne Gore do 2000. godine”, koautor (1996); „Neproizvodna potrošnja i promjene u privrednom sistemu” (1999); „Monografija: Institut za društveno-ekonomska istraživanja – IDEI 1965–2000” (2001); „Nauka i razvoj nauke u Crnoj Gori kroz vrijeme” (2011); „Globalizacija, mala zemlja, razvoj – Crna Gora (studije i članci)” (2021). Za vanrednog člana Crnogorske akademije nauka i umjetnosti izabrana je 12. decembra 2003, a za redovnog 19. decembra 2008. godine. U braku sa suprugom Brankom istaknutim društveno-poitičkim radnikom (1939-2020) izrodila je dvije ćerke koje su nastavile njenim stopama i to: dr Maju Kostić-Mandić redovnog  profesora na Pravnom fakultetu Univerziteta Crne Gore i dr Tatjana-Tanja, Kostić doktor elektrotehničkih nauka, naučnik-inovator Tatjana-Tanja Kostić radi  od 2016. godine radi kao viši ICT stručnjak kod švajcarskog operatera prenosnih sistema, Svissgrid i aktivno razvija standarde za razmjenu podataka za evropske i regionalne procese koji primenjuju evropske mrežne kodove.

                 MITAR OTAŠEVIĆ SJEĆANJA NA JEDAN ŽIVOT

U želji da napravim što više lijepih slika o Dugom Dolu i starim guvnima i kućama u jednoj staroj kamenoj obnovljneoj iz dvorišta laju psi na mene pušteni dok se bijeli omanje stado ovaca pramenki ali i koza. Iz daljine viče stariji čovjek gromkog glasa: ,,Dobar si bastadur kada ti basta približit se ovim mojim čuvarima. ” Ispred mene izlazi pravi gorštak koji bez obzira na ozbiljne godine mi čvrsto steže ruku i predstavi se riječima: ,,Ja sam Mitar Petrov Otašević, vozač u penziji koji se ovdje rodio sada već daleke 1948. godine i dobro mi došao momče. Ovdje ti drugujem sa njeguškom planinom i mojim omanjim stadom tokom čitave godine. Majka Vidosava rođena Čavor sa našim ocem je izrodila pored mene brata mi Marka i sestru Krstinju. Ovdje je bila velika nemaština i sirotnja nije bilo lako opstati na ovim prostorima. Oni što su živjeli u polje govorili su za nas. Kada mi ne možemo opstati u varoš (misli na njeguško polje) kako će oni opstati na selo. Kada sam krenuo u osnovnu školu pošao sam u kratke pantalonice i u podgoričke gume (vrsta obuće) za noge. Majka nam je plela od vune što duže čarape kako bi naša tijela zaštitili od studeni, mraza i snjegova. Ovaj gorštak jakog glasa čije su dlanovi i prsti ogrubjeli od rada i života otkriva nam svoju ljubav prema uzgoju ovaca pa kaže: ,,Ovce uzgajam više od tri decenije, pramenka je najbolja rasa za ove naše pašnjačke kamenjare ali i za polje.  Pamtim da je prije pola vijeka svaka kuća u Njeguše imala u prosjeku od dvadesetak do maksimum osamdeset ovaca po kravu jednu ili više a svaka kuća je obavezno imala tovarnu životinju magarca ili konja. Naša planina je Krivača ali mi na nju nismo izdizali jer je naše stado u porodici bilo malo pa nije bilo potrebe za izdizanjem. Danas bi ste lako izbrojali svu stoku po Njeguša. Penziju sam stekao kao vozač koji je radio u ,,Autoboki”, Izgradnji ili bolje rečeno ,,Gradnja” pa tek onda ,,Kartonaža. ” Kaže da mu porodica predstavlja najveći uspjeh i zadovoljstvo pa navodi: ,,Imam dva sina Krsta i Pericu i šćerku Snežanu udatu Mijušković. Jedan sin mi živi na Cetinje a drugi u Tivat. Kod starijeg sina imam dva unuka i oni moj život ispunjaju na posebno lijep način. Kako ste stariji sve vas više vuče rodni kraj. To je kraj đe su nastale brojne generacije onih što su od kamena i teškog života gradili našu budućnost i školovali nas. A budućnost je uvijek znala da bude neizvjesna. Sunce obasjava staru Mitrovu kuću koja krasi kamenjar u kome je nastala nedaleko od nje je borova šuma koja plijeni mirisima, snijeg se polako topi a ovce i koze se razdragano kreću preko snijega. Čuje se po neko zalutalo jagnje kako bleji, dok savija domaći rezani duvan Mitar Otašević pun vedrine govori o mladima: ,,Mladi treba da cijene rodno mjesto. Pa oće li ostati na njega ili neće neka idu đe im je bolje ali da ga vole. Moji unuci samo tako vole Njeguše i često mi dolaze.” Polako se pozdravih Mitrom Otašević koji je neke od najtežih ali i najljepših trenutaka svoga života podijelio samom. Treba polako krenuti ka Cetinju podne je odavno prošlo.

                                             TOPONIMI DUGOG DOLA

Toponimi nam dosta toga kazuju o mjestima na kojima su nastali i koja se pominju na Njegušima. Zaostavštinu Rada Ljesara koristim kako bih prikazao sve toponime uz izvjesne greške i ispravke koje unosim a koji su podljedica tehničke greške ili prelaska toponima u atare sela kojima ne pripadaju. Toponimi Dugog Dola su: Aluga-šuma, Bazdanj-potok, Bogojeva glava-uzvišenje, 1253 mnv, Bogojeva glava-šuma, pašnjak, Brankove njive-njive, livade, Brestica-pitka voda, Brloške lazine-šuma, pašnjak, Buvače-šuma, pašnjak, Buljača-šuma, pašnjak, Bukovica-živa voda, Bukovica-kameniti prevoj, pašnjak, Bukovica-njiiva, livada, Bukovica planinski prevoj, Velji kam-pašnjak, Više dola-šuma, Više Lopatina dola-kamenjar, pašnjak, Više Pišteti-kamenjar, pašnjak, Više Džade-kamenjar, pašnjak, Vodna jama-kamenjar, Vrh Bukovice-kamenjar, pašnjak, Vukosavovića gumno-gumno i ikolni pašnjak, Vučevo ždrijelo-kameniti prolaz, Vučja rupa-šuma, Glavica-pašnjak, kamenjar, Golo brdo-šuma, kamenjar, Golo brdo-živa voda, Golobrcka voda-voda iznad pišteta, Gologuzica-duža kamena ploča služila za klizanje, okolni kamenjar, Gornja Krivača-šuma, Gornji Kunji do-šuma, livada i pašnjak, Grošina-pašnjak, kamenjar, Guste smreke-pašnjak kamenjar, Davidova pećina-pećina i okolni kamenjar, Velja greda-pašnjak, kamenjar, Donja Krivača-livada, pašnjak, Drušin doline-njive livade, Duboka rupa-livade šuma, Dugi do-njiva, livada, Dugodoljske rupe-šume, Đevojački do-njive, Žarbine-livada pašnjak, Žvaoca-kamenjar, pašnjak, Za Bukovicom-kamenjar pašnjak, Za glavicom-livada pašnjak, Za Golo brdo-šuma, pašnjak i livade, Za Donjom krivinom-kamenjar pašnjak, Za Ždrijelo-livade, pašnjak, Za Kapom-šuma, pašnjak, Za Laništa-kamenjar pašnjak, Završje-njiva livada, Zanovjetni brijeg-livada, pašnjak, Zelene lazine-šuma, pašnjak, Ivanov brijeg-kamenjar pašnjak, Ivanov laz-njive, livade i šuma, Ispod Bogojeve glave-šuma, Ispod Bukovice-kamenjar, pašnjak, Ispod Pišteti-njive pašnjak, Ispod Čekanja-šuma pašnjak, Javorske aluge-šuma, Jasike-šuma, pašnjak, Jasičko ždrijelo-šuma, pašnjak, Jevik-šuma, pašnjak, Kapa-šuma, pašnjak, Kapa dugodoljska-šumovito uzvišenje i pašnjak, Kod vode-livada, pašnjak, Kod glavice-kamenjar, pašnjak, Kod Lopatina dola-šuma i pašnjak, Kod Pera na Bukovicu-naziv kafane sa okolinom, Konopišta-njiva, livada, Kočine-njive, livade, Kraj đevojačkog dola-livada, pašnjak, Keckovo ždrijelo-šuma, Krivačko ždrijelo-uzvišenje pašnjak, Krivačko osoje-šuma, pašnjak, Kunj do-njive, livade, Kunje ždrijelo-počivalo na prevoju, Laništa-njive, livade, Lopatin do-oranice, livade, Ljut-šuma, pašnjak, Ljutica-šuma pašnjak, Mali Šanik-šuma, pašnjak, Malo ždrijelo-pašnjak, Malo Čekanje-livada pašnjak, Marićevo gumno-gumno i okoni kamenjar, Marićeva kula-kulina usred sela uz gumno, Mikuša-šuma, pašnjak, Na vrh Bukovice-kamenjar, pašnjak, Na vrh Bogojeve glave-šuma, pašnjak, Niz (uz) Bukovicu-put, Niz (uz) Pištet-put, Niz (uz) Kunj do-put, Orah-pašnjak, Osoje-pašnjak, Oštra glavica-pašnjak, kamenjar, Papratna strana-šuma, Pejove skale-pašnjak, Petkove rupe-njive, livade, Pištet-živa voda, Po više Pišteta-kamenjar, Pod Alugom-njive, livade, Pod Velji kam-njive, livade, Pod Vlahovića torijun-kamenjar, pašnjak, Pod Kunj do-šuma, Pod putem-šuma, Pod Radove lazine-pašnjak, Pod torijun Marka Radova-pašnjak, Pod cestu-šuma, Počivalo-šuma, Potok (na potok)-centar sela,  Prševa dolina-njiva, Prodoli-pašnjak, Radojkova lazina-livada pašnjak, Radaškovica-šuma, Radujevina-živa voda, Raduleov do-njiva, livada, Rujeva strana-kamenjar, Rupa od počivala-šuma, pašnjak, Rupice-kamenjar, pašnjak, Savovića gumno-put, Toroslazine-šuma, pašnjak, Smreke-šumarak, pašnjak, Solioca-živa voda, Toroč aluga-šuma, Torijun više Lopatina dola (Gnjilavice)-okuka na cesti, Torijun više Perove kafane-okuka na cesti, Torijun u Gojanovoj gredi-okuka na cesti, Torijun Vlahovića-okuka na cesti, Torijun Marka Radova Vrbice-okuka na cesti iznad sela, Torijun na Bukovičku vodu-okuka na cesti, Ćelišta-šuma, pašnjak, U vrh Bukovice- kamenjar pašnjak, U vrh Radojkove lazine-šuma, pašnjak, U dio jamine-njiva, Crveno guvno-njive, Crkva Svetog Nikole-crkva i groblje, Crni vrh-šuma, Čekanje-raskrsnica puteva, Čekanje-napušteno naselje, Čista strana-šuma i kamenjar iznad sela, Džada-pu iznad sela, Šanik-šuma, pašnjak, oranice i livade, Šanik-voda.