Božidar Proročić – Veliki lideri Hejdar Alijev uz 99. godišnjicu rođenja

Hejdar Alijev

Veliki lideri i vizionari se samo jednom rode ali vječito žive u svojim narodima kao simboli prosperiteta, napretka, blagostanja, u borbi za svoj narod ali i za čovječanstvo. Ove godine navršava se 99. godina od rođenja neumornog i beskompromisnog borca za Azerbejdžan Hejdar Alijeva (azerbejdž: Heydər Əliyev) 1923-2003. Hejdar Alijev rođen je u Nahičevanu 10. maja 1923. godine u kući koja se nalazila u Puškinovoj ulici, poznatoj kao Puškinski potok. Rođen je u porodici željezničkog radnika kao četvrto od osmoro djece. Porodica Alijev u Nahičevan je došla iz azerbejdžanskog sela Džomartli u nekadašnjem Zangezuru (današnje selo Tanaat kod Gorisa. U jednom intervjuu Alijev je rekao: “Ja po svojim korijenima pripadam muslimanskoj religiji. Po nacionalnosti sam Azerbeldžanac, ponosim se time”. U njegovoj je porodici bilo još četvoro braće: Hasan (1907 – 1993), Husein (1911 – 1991), Akil (1926 – 2006) i Celal (1928-2016), te tri sestre: Sura, Shafika i Refika.

Prošlo je već oko pola vijeka od kako je Hejdar Alijev zauvjek osvojio i ostao u srcima sviha Azerbejdžanaca. Hejdar Alijev je bio briljantan čovek, istorijska ličnost, takvi ljudi se pojave samo jednom i vijeku  i dolaze u najtežim vremenima, baš kada su najpotrebniji, a ostaju da sijaju kao vječita luča slobde. Svi veliki narodi ne smiju da zaboravljaju svoje vođe i heroje. Hejdar Alijev je svoj život posvetio najvećoj patrioskoj dužnosti služenju svojoj domovini Azerbejdžanu u najtežim vremenima. Za njega je svaki dio Azerbejdžana i svaki čovjek bio sveti i neraskidivi dio identiteta naroda iz kojeg je i sam potekao. Tokom svog časnog  života Hejdar Alijev je rukovodio državom, njegovo ime povezuje se sa rešavanjem gotovo svih problema, sprovođenjem ideja od sudbonosnog značaja za zemlju. Postao je za svoju zemlju svijetla ličnost, lider, koji je pokazao pravi put u teškim vremenima, spasio ljude od grešaka i tragedija. Hejdar Alijev,  je svojim blistavim vizijama tokom svog života postao lider nacionalnog i ekonomskog preporoda azerbejdžanskog naroda, i posle fizičkog odlaska nije izgubio priznanje, poštovanje, i ljubav svog naroda. Postao je ideal za svakog Azerbejdžanca, a za mnoge političare i lidere širom svijeta nedostižna ličnost.  Neprevaziđeni vođa i lider  države, ali i dubokoumna skladna, celovita, sveobuhvatno razvijena ličnost. Osvajanje vrha nacionalnog liderstva od strane ovog genija omogućeno je zahvaljujući njegovoj sposobnosti da odigra presudnu ulogu u najtežim i sudbonosnim trenucima za zemlju i narod, da odmah sprovodi spasilačku misiju, usmeravajući državu i narod ka pravom putu. Pored toga, Hejdar Alijev je po prirodi bio neumoran čovjek, njegov rad na sebi je trajao cijelog njegovog života talenti koje mu je Bog podario razvijali su se u nastojanju da nauči nove stvari, da uvjek bude korak ispred vremena i lidera. Potoji veliki broj državnika, vojskovođa, vladara koji su svojim djelima obeležili istoriju ne samo svog naroda, već i cijelog sveta. Sudbine mnogih zemalja često su bile u rukama jednog čovjeka, čiji potezi su bili i ostaće upamćeni u svjetskoj istoriji. Upravo takvima pripada i Hejdar Alijev. Svoju sudbinu predodredio je sudbini svoga naroda vodeći ga blistavim stazama do sjaja između istoka i zapada. Niko kao on nije umio sa toliko lične, političke i diplomatske vještine postigne najveće domete za Azerbejdžan.

U julu 1969. godine Alijev je izabran za predsjednika CK AZKP. Ubrzo nakon što je preuzeo rukovodstvo stranke, počeo je da čisti kadrove u stranci, državi, kompanijama, smijenio je nekoliko republičkih ministara. U prve dvije godine na čelu Republike, otpuštio je desetak ministara, sekretara stranaka u regionalnim ograncima, uključujući glavnog sekretara KPAO Nagorno-Karabah i njegovom rodnu Nahičevanu. U prvih pet godina vladavine zamijenio je: dvije trećine Vijeća ministara, osam od deset članova stranačkog biroa, tri od četiri sekretara Centralnog komiteta, trinaest od četrnaest šefova CK, trideset sedam od četrdeset pet sekretara pokrajinskih stranaka. Popunjavajući pozicije svojim ljudima, Alijev je već tada polako, ali vrlo mudro, počeo da priprema mnoge kadrove za kasniju nezavisnost Azerbejdžana. Nakon preuzimanja vođstva, životni standard u Azerbejdžanu je porastao, iako je bio ispod sovjetskog prosjeka. U Azerbejdžanu je 1970. godine dohodak po glavi stanovnika iznosio samo 63% prosječnog sovjetskog dohotka po glavi stanovnika, da bi dostigao 80% do 1980. godine. Azerbejdžanski SSR pod vodstvom Alijevog zabilježio je rast industrijske i poljoprivredne proizvodnje i temeljito očistio korupciju i ojačao stranačke ideološke stavove, ali diskretno i nacionalne stavove. Obraćajući se na 25. kongresu SSSR-a 1976. godine, najavio je veću partijsku kontrolu nad privredom, izbor kadrova i moralno obrazovanje radnika” u borbi protiv sebičnih interesa buržoaskog mentaliteta i pohlepe. U januaru 1981. godine, na 30. Kongresu AKC-a, predložio je temeljitu rekonstrukciju visokog obrazovanja kroz snažniju partijsku ulogu među nastavnicima i školama, umjetnosti i društvenim naukama.

Alijev je vodio politiku balansiranja između ukorjenjivanja i održavanja dobrih odnosa sa centralnom vladom. On je promovisao Azerbejdžan za gotovo sve dominantne položaje. Simbolično, on je vratio ostatke pisca Husejina Džavida koji je umro u izbjeglištvu u Sibiru 1941. godine u vrijeme Staljinovog čišćenja, i na taj način probudio u srcima Azerbejdžanaca nacionalni ponos. Istovremeno, on je održavao dobre odnose sa generalnim sekretarom Leonidom Brežnjevom i izbjegavao sukobe sa Moskvom. Životni put Hejdara Alijeva ispunjen je mnogobrojnim preprekama i vječitom težnjom i borbom za Azerbejdžan. Ubrzo, zbog svojih jakih stavova za slobodu Azerbejdžana, pada u nemilost političkog rukovodstva SSSR-a. Pošto je pripadao konzervativnim anti-reformskim snagama u SSSR-u, Alijev je bio prisiljen da napusti službu, službeno iz zdravstvenih razloga, ali pozadina je bila sasvim drugačija, težnja za slobodnom Azerbejdžana otrgnutom od ruske dominacije. Zbog krvoprolića koje je Sovjetska vojska počinila nad nevinim stanovništvom glavnog grada Azerbejdžana Bakua 20. januara 1990. Godine, Alijev je nastojao da kazni organizatore i počinioce. U znak protesta komunističkog rukovodstva SSSR-a Alijev je napuštio Komunističku partiju u julu 1991. godine, i postao potpuno posvećen teškoj, ali pravednoj borbi za obnovu nezavisnosti Azerbejdžana.

Po povratku u Azerbejdžan u julu 1990. godine, Alijev je prvo živio u Bakuu, a zatim u Nahičevanu. Iste godine izabran je za zamjenika u Vrhovnom Sovjetskom Savezu Azerbejdžanske SSR. Između 1991. i 1993. godine bio je predsjednik Narodne skupštine Nahičevanske autonomne republike i zamjenik predsjednika Azerbejdžana. Na osnivačkoj skupštini Nove azerbejdžanske stranke održanoj 1992. godine u Nahičevani izabran je za njenog predsjednika. Na prvim demokratskim izborima održanim u septembru 1991. godine, za predsjednika je izabran Ayaz Mutallibov, generalni sekretar Azerbejdžanske komunističke partije koji nije imao protiv-kandidata. Mjesec dana kasnije, 18. oktobra 1991. godine Azerbejdžan je postao nezavisan od Sovjetskog Saveza. Mutallibov je nakon niza poraza u ratu u Nagorno- Karabahu i Jermenskog masakra od strane Jermena u Hodžaliju postao veoma nepopularan. U martu 1992. godine napuštio je položaj predsjednika, ali ga je Narodna skupština ponovno izabrala dva mjeseca nakon predsjedavanja. Novi izbori su održani u junu 1992. godine. Na izborima je pobijedio Abulfaz Elčibej, lider nacionalnog fronta. Alijev, koji je tada živio u Nahičevani, nije mogao da se kandiduje.

Elčibej nije bio u stanju da se nosi sa frakcijskim bitkama unutar azerbejdžanskog nacionalnog fronta ili da ovlada režimom koji su bivši komunisti držali; štaviše, on nije imao nikakvu vlast nad oružanim snagama. Zbog masovnog azerbejdžanskog poraza u Karabahu, Elčibej je uklonio jednog od ključnih komandanata u ratu, Surata Huseinova. Huseinove jedinice su stoga u junu 1993.godine dovele do otvorene pobune protiv Elčibeja i zauzele grad Gandža i krenule prema glavnom gradu Bakuu. Da bi se izbjegao državni udar Elčibej je pozvao Alijeva da posreduje u nastaloj krizi. Alijev je prihvatio poziv i stigao u Baku avionom. Njegov dolazak u Baku označio je kraj vladavine Elčibeja. Alijev je radio brzo. Pregovarao je sa Huseinovom čije su jedinice okupirale Baku. Huseinov je ubrzo dobio mjesto premijera, ali ga nije dugo zadržao. Alijev je 15. juna 1993. godine izabran za predsjednika Narodne skupštine Azerbejdžana, čime je privremeno stekao predsjedničku vlast. Tri dana kasnije, Elčibej je otišao u svoj dom u selu Keleki kod Nahičevana. U međuvremenu je Alijev napravio referendum kojim je Elčibeju izglasato nepovjerenje. Alijev je izabran za predsjednika 3. oktobra 1993. godine sa 98,8% glasova.

Od prvih dana na visokom položaju, Hejdar Alijev je pokazao veliku posvećenost za preporod i srećnu i uspješnu budućnost svog naroda. Tokom ovog perioda postavljeni su temelji snažne države, nacionalnog preporoda, društvenog prosperiteta i duhovnog uspona Azerbejdžana. Dok je bio na vlasti, Hejdar Alijev je odigrao sudbonosnu ulogu u životu svoga naroda. Ovo su bile najsjajnije i najsadržajnije stranice u istoriji Azerbejdžana, koji se danas promijenio sve do neprepoznatljivosti. Gradovi i sela republike podvrgnuti su reorganizaciji, materijalna situacija stanovništva se značajno poboljšala, u svim oblastima društva, uključujući obrazovanje, nauku i kulturu, došlo je do transformacija. U kratkom vremenskom periodu zemlja je prošla put razvoja jednak vijeku. Možemo mnogo govoriti o uspjesima koje je Azerbejdžan postigao pod vođstvom Hejdara Alijeva, ali ovde je važno nešto drugo. Ako pogledamo današnji Azerbejdžan, sa smjelošću možemo reći da je Hejdar Alijev bio čovjek koji je svoju zemlju vidio mnogo decenija unaprijed. Projekti ekonomskog i socijalnog razvoja zemlje koje je on tada postavljao bili su od velikog strateškog značaja. Naftni ugovori i uspostavljanje stabilnosti i mira u zemlji, sprovođenje ekonomskih reformi i uspon kulture, konačno, u maju 1994. godine, prekid vatre zbog rata sa Jermenijom u zoni sukoba u Nagorno-Karabahu i prvi uspjesi azerbejdžanske diplomatije u rješavanju sukoba – sve je to rezultat veličine riječi i djela Hejdara Alijeva. Nacionalni lider je tražio mirno i pravedno rješavanje sukoba u jermensko-azerbejdžanskom konfliktu oko Nagorno-Karabaha.

„Diplomatija nije bojno polje“, govorio je, „ovdje ne treba pokazati agresivnost, već dobru volju i poverenje u protivnika, ne predati se strasti, već pokazati mudrost i strpljenje, ne biti instrument u rukama političara, već pokazati volju i upornost u držanju nezavisnog političkog kursa“. Ovakvi pristupi rešavanju problema azerbejdžanskog lidera i danas ostaju prioritet na dnevnom redu azerbejdžanske diplomatije. Hejdar Alijev je svoje političke i diplomatske aktivnosti posvetio promeni opšteprihvaćenih stavova o Azerbejdžanu. Treba istaći zaslugu Hejdara Alijeva u realizaciji projekta Istok-Zapad. Godine 1998. na njegovu inicijativu održan je međunarodni forum „Obnova puta svile“ na kojem su učestvovali lideri osam zemalja i delegacije više od trideset država. Ovo je odigralo važnu ulogu u jačanju međunarodnog imidža Azerbejdžana, u intenziviranju njegove saradnje sa zapadnim i istočnim zemljama.

Uz 99. godina od rođenja Hejdara Alijeva, Crna Gora pamti put velikog lidera i ovaj moj skromni doprinos jačanju crnogorsko-azerbejdžanskih neka bude mali znak pažnje i poštovanja prema državi koja je uvjek podržavala put Crne Gore i bila i ostala naš veliki i nesebični prijatelj. Jer dok čuvamo i poštujemo ovako velike lidere i značajne ličnosti, onda i zajedničkim koracima gradimo put prosvjetljena, put budućnosti, i poštovanja.