Đurović: Sezona kvantitetom iznenadila, ali to ne znači da smo iz ekonomskog pada „preko noći“ prešli u ekonomski bum

Gordana Đurović

Turistička sezona nas je, svojim kvantitetom, sve iznenadila, ali to ne znači da smo iz nevjerovatnog ekonomskog pada od -15%, “preko noći” prešli u ekonomski bum, ocjenjuje za portal Dnevne Gordana Đurović, redovni profesor na Ekonomskom fakultetu Univerziteta Crne Gore i predsjednica Crnogorske panevropske unije.

“Daleko od toga da to ne bi bila lijepa ekonomska priča, ali takve bajke ne žive u državama slabih institucija na Zapadnom Balkanu“, kaže Đurović.

Ukazuje i na to da se krajem turističke sezone i deset mjeseci rada nove Vlade susrećemo sa značajnim promjenama u praćenju ekonomskih indikatora i transparentnosti procesa izvještavanja – odnosno smanjene dostupnosti ekonomskih indikatora.

U nastavku pročitajte analizu profesorice Đurović- šta se dešava sa našim indikatorima i kako da pratimo makroekonomske trendove:

Indikator zaposlenosti

Mjesečni statistički pregled MONSTAT-a redovno je sadržao podatke o zaposlenosti i zaradama. Od jula, ne sadrži mjesečni podatak o broju zaposlenih radnika, a nema ni podataka o kvartalnoj anketi o radnoj snazi. Najavljena je promjena metodologije, neki pilot projekti, ali podataka – nema. Interesantno, indikatora registrovanih nezaposlenih ipak ima, i on u avgustu iznosi 52.986 nezaposlenih lica, što je 23% više nego u avgustu 2020. godine.

Podaci o državnom i javnom dugu

Po potrebi koriste se jedni ili drugi, odnosno miješaju indikatori. Da podsjetimo, državni dug je dug centralne vlade, dok je javni dug veći, jer uključuje i dug lokalne samouprave. Tokom 2019. godini javni dug je iznosio 76,5% BDP-a. Znamo da je, po zvaničnim podacima, javni dug u decembru 2020, poslije istorijskog i prilično netransparetnog zaduženja, dostigao 105% BDP-a (proizvod velikog rasta duga i još većeg pada BDP-a, za realno -15%), ali ako uključimo depozite, onda je neto javni dug iznosio znatno manje -82%. Najavljeno je da će javni dug, do kraja 2021. godine „pasti“ na 70% BDP-a.

Ako uzmemo u obzir da ove godine nije bilo aukcije državnih zapisa, niti se prikazuje dalje povlačenje kineskog kredita po kvartalima državnog duga u 2021, dug nije znatnije rastao, ali se depoziti smanjuju preko potrebe finansiranja dospjelih obaveza (npr. depoziti u prvom kvartalu 2021. godine smanjili su se znatno više nego što je bila obaveza otplate dospjelih Eurobondova). U totalu, pošto je projektovan rast BDP-a, relativno učešće javnog duga u BDP-u će se smanjiti.

Obećano se jednostavno više ne računa, niti sprovodi

Pored navedenog, mora se još jednom podsjetiti da je zaduživanje u decembru 2020. godine bilo „tajno“ i bez obzira na sva pojašnjenja, ostaje ozbiljna zabrinutost na elementarno nepoštovanje propisa ove države, kad je procedura zaduživanja u pitanju. Slično je i sa tzv. hedžing aranžmanom, smanjenja valutnog rizika kod kineskog kredita za prvu dionicu auto-puta. Kalkulacija ušteda, kao i cijeli postupak, ostali su nepoznanica, kako stručnoj, tako i široj javnosti, pored sada već tradicionalnog, čvrstog uvjeravanja i najave objavljivanja bar minimalnih podataka, pa da se može doći do tog zaključka. Poslije određenog vremena, obećano se jednostavno više ne računa, niti sprovodi.

Otežan pristup podacima o prihodima i rashodima budžeta na mjesečnom nivou – tzv. GDDS tabele

I sam portal Vlade manje je dostupan, a informacije prethodnih saziva Vlade, kao osnov za komparativne analize nekih trendova, duboko su skrivene u arhivi. Font na portalu je prekrupan, više liči na neko privatno preduzeće, nego na sistem državnih institucija. Pretraga je otežana, ako ne znate tačan naziv dokumenta koji tražite. Najveći broj dokumenata i dalje je u PDF formatu. Izlistavanje sjednice traje znatno duže, a posebno su otežano dostupni podaci o tzv. GDDS tabelama, podacima o prihodima i rashodima budžeta na mjesečnom nivou (po opštem sistemu diseminacije informacija koje je razvio MMF).

GDDS tabele nam govore o mjesečnim prihodima i rashodima. Pošto se u medijima stalno porede mjesečni prihodi i rashodi 2020. i 2021. godine, cijenim da je metodološki korektno uporediti ovogodišnje podatke i sa 2019. godinom, sa kojom se porede npr. i dolasci turista, a biće i prihodi od turizma, jednom kada budu dostupni podaci o finansijskim efektima ove sezone (ako se opet ne bude mijenjala metodologija, pa komparacija bude obesmišljena). Vjerovatno treba preispitati i metodologiju obračuna finansijskih rezultata od turizma, koju je razvila CBCG.

Za sedam mjeseci budžetski prihodi na nivou od 982 miliona eura – 21% projektovanog BDP-a

Elem, GDDS tabele 2019. u odnosu na 2021, kada su tekući prihodi u pitanju, govore nam da je za prvih sedam mjeseci ove godine ostvareno budžetskih prihoda na nivou od 982 miliona eura, što je 21% projektovanog BDP-a, a 2019. godine bilo je ostvareno 998 miliona eura, što je 16 miliona eura više, ali je to tada bilo 20% BDP-a. Upoređujući prihode sa 2019. godinom, stvarni progres objektivnije se prikazuje.

Prihodi od PDV (poređenje 2019- 2021)

Prema GDDS tabelama, kada je riječ o prihodima od PDV-a, u 2019. godini, za sedam mjeseci, oni su iznosili  375 miliona eura, dok su ove godine 30 miliona manji, i iznose 345 miliona eura.

Podaci o kapitalnom budžetu 

U 2019. godini, kapitalni budžet je iznosio 272 miliona eura, koliki je bio i za  2020. godinu. S obzirom da je u 2021. godini, kapitalni budžet manji za 25% (iznosi svega 203 mil eura, čime su mnoge očekivane investicije suštinski odložene), svakako da je njegov najavljeni rast od 30% u narednoj godini, samo „vraćanje“ na nivo iz prethodnih godina, a ne tako snažan investicioni zamah.
Nova avio-kompanija, uz sve najave i čvrsta obećanja, poslovaće negativno.

Zaključak

Na kraju, i jedna stvar tehničke prirode. U duhu našeg jezika, ne možemo ocijeniti, tj. prevesti da je, po ocjenama zvaničnika EBRD-a,  Vlada usvojila „razborit“ budžet za 2021. godinu (to je izraz za „živa bića“), ali možemo reći da je obazrivo pravila projekcije, kako na prihodnoj, tako i na rashodnoj strani, te u tom smislu vodila solidnu makroprudentnu politiku.

Prema podacima UNSTAT-a, Crna Gora je, poslije teških 90-ih, realno, obnovila svoj BDP iz 1990, tek 2007. godine i od tada je on kontinuirano rastao. Smanjivao se tokom ekonomska krize sa dvostrukim dnom (2009, 2012) i sada opet, 2020. godine zbog COVID-19. Izlaskom iz pandemije I ekonomske krize izazvane zdravstvenom krizom, za očekivati je postepeni ekonomski oporavak naše ekonomije, pod uslovom da politika „ostavi“ prostora ekonomskim reformama i investicijama.

dnevne.me