Đukanović: 13. jul je naš bedem protiv prekrajanja istorije i putokaz za evropsku budućnost

Mnoga mjesta u Crnoj Gori mogla bi biti domaćin ovog velikog jubileja kao što to pripada Virpazaru i Crmnici, rekao je večeras predsjednik Crne Gore Milo Đukanović centralnoj proslavi povodom 13. jula – Dana državnosti Crne Gore i 80 godina od dana ustanka i početka borbe protiv fašizma u Virpazaru. Đukanović je istakao da je 13. jul naš bedem protiv prekrajanja istorije i putokaz za evropsku budućnost.

“Prije osam decenija, 13. jula 1941. nakon što su prve puške ovdje na Virpazaru najavile masovni ustanak širom Crne Gore, naša zemlja se ponovo vratila na svjetsku političku mapu, sa koje je igrom velikih sila i uz bratsku krvomutnju bila izbrisana 1918. ne samo kao država, već i kao geografski pojam. O veličini tog slavnog događaja govori i činjenica da bi mnoga mjesta u Crnoj Gori mogla biti domaćin proslave ovog velikog jubileja”, rekao je on.

Crmnica je, podsjetioje Đukanović, iznjedrila mnoge slavne ličnosti, između ostalih, istaknute revolucionare Svetozara Vukmanovića Tempa i Vladimira Popovića Španca, poznate i po tome što su ostavili neizbrisiv trag tokom NOB i u drugim krajevima Jugoslavije.

“Danas se navršava i 143 godine otkako je na Berlinskom kongresu od strane velikih sila potvrđena nezavisnost i međunarodno priznanje tadašnje Crne Gore. Ovo je godina u kojoj obilježavamo i deceniju i po nezavisnosti i međunarodnog priznanja savremene Crne Gore. U mozaiku slobodarske crnogorske istorije, od Tuđemila, Krusa i Martinića, Grahovca i Vučjeg dola, do Mojkovca i Božićnog ustanka, 13. jula 1878. i 13. jula 1941, i svih slavnih partizanskih bitaka – referendum 2006. godine pamtiće se kao istorijski podvig naše generacije, koja je pušku zamijenila olovkom, i po prvi put na Balkanu stvorila državu mirnim demokratskim putem”, istakao je on.

Vijesti o crnogorskom masovnom ustanku odjeknule su širom Evrope i svijeta. U Beogradu su Vladimir Dedijer i Lola Ribar izdali vanredni broj Radio pregleda u čast Crnogoraca koji su se digli na oružje…

“A Tito je jula 1953. rekao da „… Crna Gora ima na šta da se ponosi – dala je velike žrtve u ovoj borbi, ima da se ponosi što je prva digla pušku protiv okupatora“. Trinaesti jul je fascinirao i Žan Pol Sartra, a francuski predsjednik Miteran je rekao da je to najznačajniji događaj u Drugom svjetskom ratu. Trinaesti jul je presudno uticao da jugoslovensko vojno i političko rukovodstvo promijeni strategiju, da se umjesto izvođenja pojedinačnih diverzantskih akcija pređe na masovan otpor okupatoru širom Jugoslavije. Znalo se da nakon ustanka slijedi dugotrajna borba protiv okupatora, kojoj se te 1941. godine nije mogao nazreti kraj”, rekao je Đukanović.

Prema njegovim riječima neutemeljena su tumačenja da je Trinaestojulski ustanak bio spontani pokret crnogorskih patriota, za koji je KPJ kasnije preuzela sve zasluge.

“Tačno je da učesnici ustanka nijesu bili samo komunisti i njihovi simpatizeri, već i veliki broj politički neopredijeljenih ljudi, koji su ustanku isto tako pristupili iz moralnih i patriotskih razloga. Međutim, bez organizatorskog djelovanja crnogorskih komunista, 13. jul bi bio kao i drugi dani pod okupacijom. Ustanku se, dakle, pristupalo i spontano, ali ustanak uopšte nije bio spontan. Jednako tako je bez ikakvog utemeljenja tvrdnja da je Trinaestojulski ustanak bio reakcija na Petrovdanski sabor, na kome su crnogorski kolaboranti, uz blagoslov nekih političara i tadašnjeg mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija, donijeli odluku o proglašenju nezavisne Crne Gore pod okupatorskim protektoratom”, kazao je on.

Dakle, naglasio je Đukanović, uzaludni su takvi pokušaji revizije istorije u Crnoj Gori, kojima se želi ideja crnogorske nezavisnosti predstaviti kao nepopularna među Crnogorcima, i da se Trinaestojulski ustanak interpretira kao čin spontanog organizovanja naroda, a ne organizovana akcija crnogorskih komunista.

“Istina je na sasvim suprotnoj strani. Crna Gora je u Kraljevini Jugoslaviji bila nepriznata i neuvažena, Crnogorci bez prava na posebno ime, identitet i istoriju. Zato su oslobođenje od fašističkog okupatora vidjeli kao priliku da se Jugoslavija uredi kao zajednica jugoslovenskih naroda. To su KPJ i crnogorski komunisti i rekli na početku rata: nakon oslobođenja, nema povratka na staro. U toj državi, Crna Gora i crnogorski narod dobili su zasluženo, ravnopravno mjesto. Trinaesti jul je odmah 1945. godine proglašen za narodni praznik, a zatim i za državni praznik Crne Gore. „Pobjeda“ je u julu 1945. godine vizionarski pisala: „Mi danas slavimo 13. jul kao dan borbe i pobjede našeg oružja. To nije samo praznik našeg pokoljenja. 13. jul postaće praznik budućih pokoljenja i koliko dalje budemo odmicali, značaj i veličina ovog datuma sve će više rasti“. O značaju 13. jula sve je rečeno u ovom kratkom citatu”, istakao je Đukanović.

Trinaestojulska i antifašistička ideja činila je jedan od najvažnijih oslonaca političke platforme za obnovu crnogorske nezavisnosti 2006. godine.

“Suverena Crna Gora nastala je na crnogorskoj državnoj tradiciji i antifašizmu. Trinaestojulski ustanak, isto kao i pokret za obnovu nezavisnosti, bio je nadnacionalni pokret. U ustanku su učestvovali ljudi koji su imali zajedničke vrijednosti i rodoljublje, a bili su pripadnici svih nacija i konfesija. Moguće da je to bio prvi crnogorski pokret u kome je zajednička ideja povezala različite crnogorske identitete. Isto je bilo i na referendumu 2006. godine”, jasan je on.

To je crnogorsko jedinstvo različitosti, koje počiva na zajedničkoj ideji, a ne na vjerskoj ili nacionalnoj homogenizaciji.

“”Drugo se sjeme tu ne bi rodilo” – da se ponovo poslužim ovom Lalićevom inspirativnom i ohrabrujućom opaskom. Luča 13. jula mora da obasja i novo vrijeme, vrijeme izazova, kada u Evropi i svijetu i kod nas, nažalost, diže glavu kleronacionalizam, ksenofobija, fašizam u novom obliku. Pod krinkom priče o pomirenju siju se laži, izjednačavaju se heroji i zločinci, negiraju se zločini počinjeni tobože u ime svoje nacije ili vjere, pokušava se zatrijeti istinska ideja slobode i antifašizma. Oni koji izjednačavaju anticrnogorske kolaboracionističke pokrete i antifašističku oružanu borbu partizana, oni koji pokušavaju da povuku liniju moralne jednakosti između fašizma i antifašizma – ključni su propagatori ideje neofašizma. Takvih danas, nažalost, ima i u strukturama vlasti u Crnoj Gori”, kazao je Đukanović.

On jasno poručuje -To ne smijemo dozvoliti.

“Nema pomirenja s tim idejama. Crna Gora zna da cijeni svoju prošlost i zna da je njena budućnost evropska. Zato ćemo uvijek biti odlučno protiv novih oblika imperijalnih projekata i novog fašizma. To neće doći samo. To moramo mi, naše generacije, tome ćemo morati da naučimo našu djecu, a oni svoju. Da bismo uspjeli treba da slijedimo – hrabrost Save Kovačevića, odvažnost Rifata Burdžovića Trša, nepokolebljivost Đine Vrbice, ljubav za zemlju Gojka Kruške dok pjeva o majskoj zori, postojanost svih pet Danica, razložnost Stane Tomašević i uzvišeni prkos Ljuba Čupića dok se osmjehuje pred kuršumima domaćih izdajnika”, naveo je Đukanović.

Osamdeset godina je već istorijska distanca u kojoj su vrijeme i događaji prosijali mnoge vrijednosti, donijeli najveći progres u istoriji čovječanstva, ali vratili na scenu i mnoge retrogradne ideje.

“Trinaestojulski ustanak ostaje trajan simbol nepokornosti, naš bedem protiv prekrajanja novije istorije, pouzdan svetionik sloge, slobodarstva i antifašizma crnogorskog naroda, i putokaz za evropsku budućnost. U svijetu skrojenom za velike, na regionu koji još snuje velikodržavne projekte, ne kolebajmo se zato što na nas atakuju. Niti zato što je „sudbina malih da njima ništa nije zauvijek dato“. Moramo se boriti i izboriti za svoje mjesto u Evropi, i kvalitetan život naših ljudi u maloj, ali nezavisnoj, stabilnoj, građanskoj Crnoj Gori. I hoćemo. Srećan nam praznik. Nek’ je vječna Crna Gora”, zaključio je Đukanović.

“Crna Gora je vječna i neka bide vječna. Smrt fašizmu i sloboda narodu”, kazao je predsjednik SUBNOR-a i antifašista Cme Gore Zuvdija Hodžić.

Centralnu proslavu organizovao je Savez udruženja boraca NOR-a i antifašista Crne Gore i Opština Bar.

Miraš Duševć