Azerbejdžan i Jermenija u fokusu svjetske politike

Piše: Božidar Proročić književnik i publicista

U sukobima koji traju u hrabroj borbi Azerbejdžana za svoj vjekovni prostor Nagorno-Karabah, protiv stalnih težnji okupatora Jermenije ima u sebi duboke višedecinjske korjene. Međunarodna zajednica koja poziva obje strane na prekid vatre, daje samo vjetar u leđa Jermeniji da nastave sa okupacijom i da prodru dublje u teritoriju Azerbejdžana. Jermeni tzreba da obustave neprijateljstva,  napušte okupirane teritorije i da sjednu za pregovarački sto, ovako na obje strane ginu borci i stradaju civili.

ISTORIJSKI PREGLED SUKOBA I GEOSTRATEŠKI ZNAČAJ

Teritorija Nagorno-Karabaha je danas još uvek u velikoj mjeri predmet spora između Jermena i Azerbejdžana . Trenutni sukob i rat koji bijesni ima svoje korjene u događajima posle Prvog svjetskog rata. Neposredno prije kapitulacije Otomanskog carstva, Ruska Imperija je propala u novembru 1917. godine i Rusija je tada pala pod kontrolu boljševika. Tri nacije na Kavkazu, Jermeni, Azerbejdžanci i Gruzijci, ranije pod vladavinom Rusa, proglasili su svoju nezavisnost i formirali Zakavkavsku federaciju koja je nestala posle samo tri mjeseca postojanja. Ubrzo je izbila borba između Demokratske Republike Jermenije i Demokratske Republike Azerbejdžan u tri specifične regije: Nahčivana, Zangezura (danas jermenska pokrajina Sjunik) i Nagorno-Karabaha. Jermenija i Azerbejdžan sporili su se đe će biti granice ove tri provincije. Karabaški Jermeni su pokušali da nasilno proglase nezavisnost, ali nisu uspjeli da stupe u kontakt sa Republikom Jermenijom. Posle poraza Osmanskog carstva u Prvom svjetskom ratu, britanske trupe su 1919. godine okupirale južni Kavkaz. Britanska komanda privremeno je postavila azerbejdžanskog državnika Hosrov-bek Pašu Sultanova za guvernera Nagorno-Karabaha i Zangezura, do donošenja konačne odluke na Pariskoj mirovnoj konferenciji. Rat za Nagorno-Karabah je trajao od februara 1988. do maja 1994. između Republike Azerbejdžan i  Jermena iz Nagorno-Karabaha uz podršku Republike Jermenije.

Na referendumu koji je održan u Nagorno-Karabahu većina glasača je glasala za pripajanje Jermeniji, dok su referendum bojkotovali Azerbejdžanci Nagorno-Karabaha. Kako se raspad Sovjetskog Saveza približavao, počeli su sve nasilniji sukobi između Jermena i Azerbejdžanaca, što je dovelo do etničkog čišćenja progone Azerbejdžanaca masovna ubistva i pokolje.  Proglašenje nezavisnosti Azerbejdžana od Sovjetskog Saveza uvelo je ovaj region u još veći konflikt. Kao što je Azerbejdžan proglasio nezavisnost od Sovjetskog Saveza, Jermeni u Nagorno-Karabahu glasalli su za otcjepljenje od Azerbejdžana i proglasila nepriznatu Republiku Nagorno-Karabah. Kao rezultat sukoba, raseljeno je  230.000 Jermena iz Azerbejdžana i čak 800.000 Azerbejdžanaca iz Jermenije i Karabaha. Ruskim posredovanjem potpisano je primirje u maju 1994. godine. Usprkos potpisivanju sporazuma iz Biškeka 1994.godine, kojim je okončan rat, posredovanjem Minske grupe, koju su predvodile Francuska, Sjedinjene Američke Države i Rusija, borbe nisu prestajale, dok Jermenija još uvijek nije sprovela tri rezolucije UN-a u vezi sa povlačenjem iz područja koja je OKUPIRALA u Azerbajdžanu.

TURSKA VJEČITI PRIJATELJ I SAVEZNIK

Turska je kroz svoju bogatu i dugu istoriju uvjek bila saveznik, zaštitnik i ekonomski partner Azerbejdžana. Veze Turske i Azerbejdžana su uvjek bile jake kroz dugu istoriju borbe Azerbejdžana za svoju nezavisnost i očuvanje svog kulturnog i istorijskog identiteta. Turska je uvjek nesebično davala punu podršku Azerbejdžanu u mnogim teškim trenucima istorije ovog slavnog naroda. I u trenutnoj poziciji Turska je stala uz svog prijatelja Azerbejdžan, a turski presjednik Redžep Tajip Erdogan  je dao punu podršku Azerbejdžanu da istraje u svojoj borbi i da če Turska u ovom sukobu biti na njenoj strani. Azerbejdžanski narod  pripada turkijskoj grupi naroda islamske religije uprkos razlici u doktrini Mezhebu (vjersko pravnoj školi), Turska ima sunitsku, a Azerbajdžan šitsku  većinu. No Azerbejdžan je prva islamska država u svijetuu koja je religiju razdvojila od države 1918 godine i išla uvjek putem napretka.

POLITIČKE IGRE IRANA I RUSIJE

U aktuelnom i teškom ratnom stanju Iran i Rusija stoje uz Jermeniju. Iako ovaj rat nije religijski već nosi u sebi jake nacionalne i etničke različitosti. Iran je podržao Jermeniju. Iako Iran vjerske, kulturne i etničke veze sa Azerbejdžanom. Više od jedne trećine Irana su izvorni Azerbejdžanci. No važno je napomenuti i ne smijemo zaboraviti da je Iran proganjao, asimilovao, spaljivao knjige na azerbejdžanskom jeziku zabranjivao pismo i proganjao sve etničke Azerbejdžance u Iranu. Zvanični Teheran želi oslabiti etničke Azerbejdžance kao manjisnki narod, kako bi imali što manja prava. Druga stvar Azerbejdžan i Iran dijele granicu 760 kilometara dugu koja je bogata naftom, i zemnim plinom. Iz geo-političko-strateškog ugla Rusija je jedini pravoslavni ,,prijatelj” Jermenije (no Rusija je uvjek tu đe su njeni intresi) Rusija želi da pojača svoje i civilno i vojno prisustvo na Kavkazu. U Jermeniji se nalazi i ruska vojna baza u Gjumri grad koji je po veličini drugi u Jermeniji. Ova baza je jedna od najznačajnih za ruske vojne i bezbjednonosne snage. Rusija i Jermenija imaju brojne sklopljene (vojne) sporazume. No Jermenija treba da se oslobodi ruskog ,,uticaja” i da kao svojevremeno Ukrajina i Gruzija skine rusku (šapu) uticaja.

EVROPA I SAD

Evropa i SAD treba u ovom teškom trenutku velikih ratnih sukoba i stradanja obuzdaju Jermeniju tražeći od nje hitno povlačenje sa okupiranih teritorija Azerbejdžana. Tempirana bomba Nagorno-Karabaha može da naruši mir na Evro-Azijskim prostorima i dovede do nesagledivih posljedica i sukoba velikih sila. Stvaranje ,,Velike Jermenije” da bi se prišlo bliže ekonomskim i prirodnim resursima Azerbejdžana je primjer bez presadana. Oni koji nedovoljno ili slabo poznaju istoriju Azerbejdžana treba da znaju da Azerbejdžan nikada kroz svoju bogatu i slavnu istoriju nije okupirao tuđe teritorije, vodio ratove, proganjao manjisnke narode. Nažalost to su mnogi drugi sprovodili nad Azerbejdžanom i Azerbejdžancima želeći da unište njihov vječni plamen slobode. Jer Azerbejdžan jeste zemlja vatre i slobode. Neprocjenjivo kulturno nasleđe Azerbejdžana čuva se u 150 muzeja i galerija u republici. Među njima su Muzej istorije Azerbejdžana, Državni muzej, Palata Širvanšah, Muzej umetnosti, Muzej tepiha i dekorativne primenjene umetnosti, Muzej azerbejdžanske književnosti. Postoji 4.650 javnih biblioteka, nekoliko stotina domova kulture, 25 državnih pozorišta, filharmonija, Muzička akademija, Akademija umetnosti i u mnoge druge obrazovne ustanove i ustanove kulture. Neki od najslavnih svjetskih naučnika, filozofa i pjesnika su rođeni Azerbejdžanci koji su slavu svoje domovine pronijeli širom svijeta.

PRAVO NA SLOBODU I TERITORIJANI INTEGRITET

U ovom trenutku, kompromisa ne može i neće biti oko teritorije Nagorno-Karabaha koji je u granicama Azerbejdžana. Svaki ustupak značio bi pristanak na poraz i na rušenje teritorijalne, etničke, kulturne, identitetske cjelovitosti Azerbejdžana. Velike sile treba da realno sagledaju stanje u Azerbejdžanu i da svim silama primoraju Jermeniju da svoje snage sigurnosti povuče sa okupiranih prostora. I uovom času dok mnogi borci ginu zvanična Crna Gora treba da svim srcem podrži svog iskrenog prijatelja sa kojim je izgradila izuzetne bilateralne i kulturne odnose.